Author:
Abstract
Edebiyat incelemelerinde söz sanatı başlığı altında ele alınan eğretileme ve düzdeğişmece olguları geleneksel sözbilim, anlambilim ve yorumbilim yaklaşımlarında sözcük temelinde incelenmiştir. Türkçede “istiare” olarak bilinen ve “bir şeye ait olan adın başka bir nesneye verilmesi” olarak tanımlanan eğretileme ile “mecaz-ı mürsel” olarak adlandırılan ve “bir sözün gerçek anlamı dışında benzetme ve ilgi amacıyla başka bir anlamda kullanılması” olarak tanımlanan düzdeğişmece olguları 1970’li yılların sonlarında ortaya çıkan Bilişsel Dilbilgisi çalışmalarıyla sözcük boyutunu aşmış, kavramsal bir düzleme taşınmıştır. Bilişsel Dilbilgisinde eğretilemeler iki farklı kavramsal alan arasında eşleştirme yapan süreçler olarak tanımlanırken, düzdeğişmeceler aynı kavramsal alan içinde yer alan kavramlar arasında bir eşleştirme olarak ele alınmaktadır. Bu kavramsal alan içi (düzdeğişmece) ve kavramsal alanlar arası (eğretileme) ilişkilerin birbirleriyle etkileşim halinde ya da içiçe geçmiş olabilecekleri düşüncesi dillendirilmeye başlanmış ve Goossens (1990) bu iki kavramsal olgunun “metaphtonymy” adını verdiği bir kavramsal karmaşık oluşturduğundan söz etmiştir. Bu çalışma da, kaynaşma yoluyla “düz-eğretilemece” olarak Türkçeleştirdiğimiz eğretileme ve düzdeğişmece olgularının etkileşimi olan kavramsal karmaşık, vücut parçalarına gönderimde bulunan sözcükler içeren deyimlerden oluşan bir veritabanı kapsamında incelenmiştir. Çalışmada yapılan çözümlemede Türkçede de eğretileme ve düzdeğişmece arasında bir etkileşim olduğu yani düz-değişmece bilişsel karmaşığının Goossens’in (1990) ve Ruiz de Mendoza ve Galera-Masegosa’nın (2011) öngördüğü şekilde Türkçede de işlediğini ortaya konmuştur.
Keywords
Abstract
Metaphor and metonymy have been discussed within the scope of figures of speech in literature studies and investigated at lexical level in rhetoric, semantic and hermeneutic approaches. The phenomena of metaphor, which can be defined as “giving a name of an entity to another entity”, and metonymy, which can be defined as “using a word in another sense with a purpose of similarity and relation” have transcended the lexical level with the emergence of Cognitive Grammar in the late 1970’s, and have been discussed with regard to conceptual constructs. While metaphors are defined as processes which match a conceptual field with another conceptual field in Cognitive Grammar, metonymies are defined as matchings between concepts which are in the same conceptual field. The idea that metaphor and metonymy could have an interaction has started to be expressed and Goossens (1990) argued that these two conceptual phenomena formed a conceptual complex which he called “metaphtonymy”. This study aims at investigating this conceptual complex, which we coined as “düzeğretilemece” in Turkish using a database comprising of idioms which include words denoting body parts. The study argues that there is an interaction between metaphor and metonymy in Turkish and the conceptual complex of metaphtonymy is present in Turkish as proposed by Goossens (1990) and Ruiz de Mendoza and Galera-Masegosa (2011).