Kül Tigin Yazıtındaki Azman Sözcüğünün Anlamlandırılmasına Dair

Author:

Year-Number: 2020-31
Yayımlanma Tarihi: null
Language : Türkçe
Konu : Eski Türkçe, Kıpçak Türkçesi
Number of pages: 47-61
Mendeley EndNote Alıntı Yap

Abstract

Renk isimleri, dillerin söz varlığını oluşturmada ve dil kullanıcılarının dünyaya bakış açılarını yansıtmada önemlidirler. Dil kullanıcılarının renk ismi vermede esinlendikleri unsurlar, etkileşim içerisinde bulundukları unsurlardır ve bu unsurlar, genellikle doğa unsurlarıdır. Sekizinci yüzyılda yazılmış olan Orhun Yazıtları’nda ak, kara, al, kök, sarıg, yaşıl gibi ana renklerin varlığı henüz o dönemde dahi Türkçenin renk isimleri bakımından geniş bir yelpazeye sahip olduğunu gösterir. Yazıtların dönemin renk isimlerini ortaya koyması bakımından önemi bir kez daha ortaya çıkmaktadır. Bunun yanında yazıtlarda bazı ara renkleri ifade ettiği düşünülen ancak araştırmacılar tarafından renk ismi olup olmadığı konusunda uzlaşıya varılamayan bazı sözcükler vardır. Bunlardan biri de “azman” sözcüğüdür. Bu sözcük, yazıtlarda iki defa geçmektedir ve her ikisinde de “at” sözcüğünün önünde kullanılmaktadır. Ancak sözcüğün kökenine ve anlamına dair muhtelif yazılarda birbirinden farklı etimoloji denemesi ile birlikte birbirinden farklı anlamlandırmalar yapıldığı tespit edilmiştir. Azman sözcüğüyle bağlantılı olduğu düşünülen ve yine araştırmacılar tarafından sözcüğün kökenine dair farklı yorumlar bulunan “az” sözcüğünü de değinilmiştir. Bu sözcüğün anlamı sözlüklerde kakum/hermelin olarak verilmiştir. Ancak zamanla bu hayvandan esinlenerek renk ismi olarak kullanılmaya başlanan sarı renginin de sözcüğün anlamları arasına dâhil edilmesi gerektiği düşünülmektedir. Nitekim kimi sözlüklerde az (s>z değişimi ile) sözcüğünün karşılığı olarak sarı anlamı verilmiştir. Yazıtlarda kullanılan “azman” sözcüğünün de bu sözcükten türemiş olması muhtemeldir. Bu çalışmada ise yapılan çalışmalarda belirtildiği gibi tek bir “azman” sözcüğünün kabulünün aksine birden fazla “azman” sözcüğü olduğu ve bunların her birinin farklı kökten geldiği ancak zamanla bunların farklı kökten geldikleri unutularak tek bir sözcük gibi kullanılmaya başlandıkları okuyucuya sunulmakla beraber yazıtlarda kullanılan “azman” sözcüğünün renk ifade etmesi gerektiği tanıklarla sunulmuştur.

Keywords

Abstract

The names of colors are important in the framework of showing the perception of the world of natives and creating of language’s vocabularies. When natives call colors they get inspired from the natüre and what they get in interaction. Orkhon Inscription which was erected in eighth century includes some colors names like ak, kara, al, kök, sarıg, yaşıl and it shows even at that time Tukic language was progressed by colors’ names. On this reason, ınscriptions are important to show the colors’ names of era. On the other hand there are some names which are discussed whether they are colors’ name sor not. One of these words is azman. This Word is used twice in inscriptions and each time it used in front of at (horse). In this work az which is accepted it has relation with azman is examined to find their relation. This word’s meaning –az- is given mustela erminea, ermin in dictioniories. By the time, Turkish people are inspired from this animal and they refer az as yellow so it is possible to see in some dictioniries az (s>z) as yellow color. The word of azman is thought it is related with az. In this essay, we tried to show there is not only one “azman” with one meaning there are different meanings of azman but only one of them which refers color is used in Orkhon Inscriptions.

Keywords