Ad Bileşiklerinin Anlam Oluşumunda Eğretileme ve Düzdeğişmece

Author:

Year-Number: 2020-34
Yayımlanma Tarihi: 2020-09-14 18:40:01.0
Language : Türkçe
Konu : Dilbilim
Number of pages: 352-370
Mendeley EndNote Alıntı Yap

Abstract

Dünya dillerinde görülen en yaygın türetimsel süreçlerin başında bileşme gelmektedir. Kurucu birimleri ve çıktısı ad olan ad bileşiklerinin, değişken biçimlerde dünyanın tüm dillerinde olduğu düşünülmektedir. Bu yaygınlık ve üretkenlik nedeniyle ad bileşiklerine ilişkin alan yazında pek çok çalışma yer almaktadır. Dilbilgisel yapılarının dışında ad bileşiklerinin en ilgi çekici özelliklerinin başında anlamsal oluşumları ve yorumlanma biçimleri gelmektedir. Üretici dilbilgisinde tüm diğer dilsel yapılar gibi kural-güdümlü olarak bir dizi anlamsal etiketleme çerçevesinde bileşiklerin anlamı açıklanmaya çalışılır. Karşıt bir kuramsal konumda yer alan bilişsel dilbilim ise bileşikleri kavramlaştırmanın özel bir biçimi olarak görür. Bu çerçevede kavramlaştırmanın temel bilişsel araçları olan eğretileme ve düzdeğişmece bileşiklerin kavramsal oluşumunu biçimlendirmektedir. Ad bileşikleri, şematik ilişkilerin belirli bir kullanım örüntüsü içinde üretici olmaktan çok yaratıcı bir etkinlik sergilediği oluşumlardır. Bu çalışmada Türkçedeki ad bileşikleri, geleneksel olarak merkezlilik bakımından yapılan sınıflamalardan farklı olarak, eğretileme ve düzdeğişmece temelinde ele alınmakta ve bir ön-sınıflama önerisi getirilmektedir. Kimi örneklerin belirgin bir üreticilik sergilemesine karşın, yaygın olarak eğretileme ve düzdeğişmece güdümlü olarak öngörülemez anlamsal oluşum sergileyen bileşikler, bu çalışmada anlamsal birleşimsizliğin belirgin örnekleri olarak görülmektedir.

Keywords

Abstract

One of the most common derivational processes in world languages is compounding. Noun compounds whose constituent units and outputs are noun, are thought to exist in all languages of the world in variable forms. Due to this prevalence and productivity, there are many studies in the literature on noun compounds. Apart from their grammatical structures, the most interesting features of noun compounds are their semantic compositions and their interpretational characteristics. In generative grammar, like all other linguistic constructs, the meaning of compounds is explained in a rule-driven manner within a series of semantic labeling. Cognitive linguistics, which occupies an opposite theoretical position, sees compounds as a special form of conceptualizing. In this framework, metaphor and metonymy, which are the basic cognitive tools of conceptualization, shape the conceptual formation of the compounds. Noun compounds are formations in which schematic relationships exhibit creative rather than productive activity in a certain usage pattern. In this study, noun compounds in Turkish are dealt with on the basis of metaphor and metonymy, unlike the classifications traditionally made in terms of centrality, and a pre-classification proposal is made. Although some examples exhibit a significant productivity, the compounds that display commonly metaphor and metanymy -based unpredictable semantic formation are seen as clear examples of semantic non-compositionality in this study.

Keywords