Author :
Abstract
‘Türk Lehçeleri Divanı’ anlamına gelen ‘Divanü Lûgati’t-Türk’, içerdiği Türk lehçeleri söz varlığı ile ilk Türk lehçeleri sözlüğü özelliği taşımaktadır. Dillerin söz varlığı barındırdığı kelimelerle ölçülür. Türk dilinin genel söz varlığının tespitinde tarihî sözlükler büyük öneme sahiptir. Divanü Lûgati’t-Türk, Türk dilinin en önemli yadigârlarındandır. Türk dilinin tarihsel gelişimi ve söz varlığı açısından da zengin bir kaynak durumundadır.Bir yerde, ısı, nem, yağmur, rüzgar, ışık gibi meteorolojik faktörlerin ortak etkisi yaşam koşullarının oluşmasında önemli bir role sahiptir. Bu bakımdan, Türk topluluklarının yüzyıllar içerisinde biriktirdiği meteoroloji bilgisi söz varlıklarında belirgin şekilde hissedilmektedir. Bizim bu makalemiz, Türk dilinin bilinen en eski ve köklü sözlüğü olarak kabul edilen Kâşgarlı Mahmud’un Divanü Lûgati’t-Türk adlı eserindeki sözcüklerin, meteoroloji kavramlarını karşılamadaki yeterliliğini göstermeyi amaçlamaktadır.Divanü Lûgati’t-Türk’te meteoroloji bilimiyle ilgili tespitler ve kullanılan kavramlar, doğu medeniyetinin bu alanda yakalamış olduğu düzeyi ve Türkçenin daha o dönemlerde ne kadar gelişmiş bir dil olduğunu göstermesi açısından çok önemlidir. Kâşgarlı Mahmud, Divanü Lûgati’t-Türk adlı eserinde meteoroloji hakkında önemli bilgiler verir. Dolayısıyla, bu makalede, Divanü Lûgati’t-Türk’e göre 11. asır Türk dilinde meteorolojinin belirtileri ele alınacaktır. Bilindiği üzere, çağdaş Türk dillerinde bazı sözcükler Eski veya Orta Türkçe ile koşutluk gösterir. Bu nedenle, Divanü Lûgati’t-Türk’ün söz varlığında meteorolojiye ait sözcüklerin çözümlenmesi için tarihî ve çağdaş Türk lehçelerine de başvurulmuştur.
Keywords
Abstract
Divanü Lûgati’t-Türk that means ‘Turkish Dialects Dictionary, is a first dictionary of the Turkish by dialects words that is included dialects materials. Richness of languages evaluates by its vocabulary. Historical dictionaries are given importance to determine general Turkish vocabulary. Divanü Lûgati’t-Türk is one of the most significant works of Turkish language. In addition to it is a rich source points of historical progress and vocabulary of Turkish language.The common effects of the meteorological factors such as heat, humidity, rain, wind, light have important role in formation of the living conditions of a place. Therefore, the knowledge about meteorology of the Turkish people is commonly found in their vocabulary. The aim of this article is to demonstrate the competence of Divanü Lûgati’t-Türk which is regarded as the oldest and the most essential dictionary of Turkish Language, written by Kâşgarlı Mahmud, in supplying equivalent terms for meteorology concepts.The findings and used terms on meteorology in Divanü Lûgati’t-Türk are very significant in order to show the level of east on meteorology that the Turkish language developed very much in that time. Kâşgarlı Mahmud, mentions significant information about meteorology in Divanü Lûgati’t-Türk. Hence, in this article, will be examined the traces of meteorology on Turkish Language of 11th century according to Divanü Lûgati’t-Türk. It is known that in the modern Turkish language, some words show parallelism with Middle or Old Turkish. Therefore, the historical and contemporary Turkish dialects can be applied to explain words belonging to meteorology in vocabulary of Divanü Lûgati’t-Türk.
Keywords
- Alptekin, A. B. (2012). Türk masal ve halk hikâyelerinde iki taş: binek taşı, şamşırak taşı, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 33, 35-48. ISSN: 1301-077.
- Atay, A. (2006-II). Türkçede *ya- (parlamak) kökü ve türevleri, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı/ Belleten, 7-28. ISSN: 0564-5050.
- Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Clarendon Press, Oxford.
- Doerfer, G. (1975). Proto Turkic: reconstruction problems. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı/ Belleten, 1-59. ISSN: 0564-5050.
- Eren, H. (1993-II). Sırça köşkte III, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 499, 1-82. ISSN: 1300-2155.
- Eren, H. (1999-II). Şimşek, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 574, 835-843. ISSN:
- Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü, 2. Baskı, Ankara: Bizim Büro Yayınları.
- Gedikli, Y. (2011). Türkçede ışıkla, ışıldamakla, ışık verici nesne, olgu ve gök cisimleriyle ilgili yuvalar, Azerbaycan Millî Elimler Akademiyası Uluslararası Türkologiya Dergisi, Sayı: 3, 52-65, ISSN 9952-420-09-8.
- Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- İnan, A. (1986). Tarihte ve bugün şamanizm materyaller ve araştırmalar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- İnan, A. (1998). Makaleler ve incelemeler, Cilt I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- İnayet, A. (1998). Çincedeki Türkçe kelimeler üzerine, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 6, 773-780. ISSN: 1301-077.
- Karaağaç, G. (1991). Eski metatez örnekleri, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi IV, İzmir, 85-102. ISSN: 1300-5715.
- Karaağaç, G. (2000-I). Yine ‘Şimşek-I’, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 577, 43-50. ISSN: 1300-2155.
- Kâşgarlı Mahmud. (2006). Divanü lûgati’t-türk, (Çev. Besim Atalay), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 5. bs.
- Nalbant, M. V. (2008). An analysis of alternation as a means of word derivation in turkish by focusing on Dįvānu luġāti’t-türk, International Journal of Central Asian Studies, Cilt 12, 17-56. ISSN: 1226-4490.
- Özkan, F. (2003). Yıldırım, yıldız, alev, alaz/yalaz, ışın ve ışık kelimeleri nereden geliyor?, bilig/ Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi/ Journal of Social Sciences of the Turkish World, Sayı: 27, 157-179. ISSN: 1301-0549.
- Özkan, F. (2007). Türkçede kelime başı y- meselesi ve şimşek kelimesi üzerine bir etimoloji denemesi, IV. Uluslar Arası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II, 24-29 Eylül 2000, 856/II, 1345-1354. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Starostın, S. A.,-Dybo, A. V.,-Mudrak, O. A., (2005). An etymological dictionary of the altaic languages, Leiden-Boston.
- Tanyu, H. (1968). Türklerde taşla ilgili inançlar, Ankara: Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, LXXXI.
- Tavkul, U. (2000). Karaçay-Malkar Türkçesi sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Tekin, T. (1977). Ön Türkçede ünsüz yitimi, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı/ Belleten, 35-51. ISSN: 0564-5050.
- Ünver, A. S. (1953). Yağmur taşı hakkında, İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi, 4(7), 77-84.
