Author:
Abstract
Edatlar, tek başlarına bir anlamı olmayan fakat isim soylu kelimelerden sonra gelip oluşturdukları kelime grupları ile cümledeki başka kelime veya kelime grupları arasında türlü anlam bağı kuran, görevli birimlerdir. Enklitik yapılar ise yer aldıkları kelime gruplarında vurgusuz olarak kendisinden önceki kelime ile birleşip bir vurgu birlikteliği meydana getiren unsurlardır. Bu makalede Türk dilinin tarihî ve çağdaş kollarında benzetme ilgisi kurmak için sıkça kullanılmış ve kullanılmakta olan enklitik bir edat, teg’in hem tarihî hem de çağdaş Türk lehçelerindeki kullanımları da göz önünde bulundurularak, Yakînî’nin “Ok Yaynın?g Münâzarası”nda tespit edilen tanıklar ışığında Çağataycadaki varyasyonları ve bunların yazıya yansımaları değerlendirilmiştir. Yakînî’nin eserindeki tanıklar, söz konusu edatın Harezm Türkçesi ve Klasik Öncesi Çağatayca metinlerindeki benzer ses gelişimi göstermiş biçimleri ile kullanım sıklıkları bakımından da karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Teg edatının ilk ve son ses ünsüzlerindeki muhtelif ses değişmeleri (deg/dek/deg/dek/dik, dey/day/dıy/diy vb.), araştırmacılar tarafından, genellikle, kullanım sıklığına dayalı bir gelişme olarak açıklanmıştır. Bu çalışma sonucunda, teg edatının enklitik özelliğinden kaynaklanan varyasyonların bilhassa Yakînî’nin eserinde ses uyumlarına bağlı olarak sistemli bir kullanıma sahip olduğu tespit edilmiştir. Bu araştırmada, ekleşmiş biçimleriyle Çağdaş Türk lehçelerinde sıkça kullanılan teg edatının Harezm Türkçesi ve Klasik Öncesi Çağataycadaki kullanımından yola çıkarak konuşma dilinin yazı dili üzerindeki etkisi de değerlendirilmiştir.
Keywords
Abstract
Postpositions are functional structures that haven’t any meanings when they are used alone. Postpositions form wordgroups by merging a noun and these wordgroups establish ties with various meanings with other word and wordgroups. In enclitic structures, they merge the word before them without stress. In this article, variations of “teg” in Chagatay Turkish and their reflections on written language are discussed. In the research, it is based on the examples identified from discussion of Yakînî’s “Ok Yaynın?g Münâzarası”. Besides, the postposition above-mentioned is taken into consideration about not only its history, but also its usage in contemporary Turkish dialects. Also, findings in the work of Yakînî are compared about similar phonetic change and its frequence of usage in Harezm Turkish and pre-classical Chagatay Turkish. Phonetic changes in consonants of postposition of “teg” (-dek, -deg, -dek,…) are ground on, especially, its frequence of usage , by researchers. As a result of this study, in Yakînî’s works, the variations of preposition of “teg” arise from systematic consonances are determined. The postposition of “teg” is being used as particle form in contemporary Turkish dialects as well. In this study, by being inspired form usages of the postposition above-mentioned in Harezm Turkish and pre-classical Chagatay Turkish, the effect of colloquial language on literary language is evaluated as well.