Author :
Abstract
Bu makalede, sa- fiilinden türetilmiş isim ve fiil gövdelerinin (türevlerinin) yapı bilgisi ve anlam bilgisi bakımından bir incelemesi bulunmaktadır. Öncelikle sa- fiilinin türevleri, isim gövdesi ve fiil gövdesi halinde olanlar olmak üzere iki ayrı grupta toplanmıştır. Yapılan sınıflandırmaya göre, ilkin /-k+/ ve /-n+/ olmak üzere fiilden isim yapan ekler vasıtasıyla oluşturulan isimler, ikinci olarak /-k-/ ve /-n-/ olmak üzere fiilden fiil yapan ekler vasıtasıyla oluşturulmuş fiiller ve üçüncü olarak ise, sa- fiilinden türetilmiş ve kalıplaşmış vaziyette edat olarak kullanılan şekiller değerlendirmeye alınmıştır. Tarihî Türk dili lehçelerinden günümüz çağdaş Türk diline, Türk dili tarihi perspektifinde, Türkçedeki sa- fiilinin, üstlendiği yapısal özellikler ve yapı birimi olan ekler vasıtasıyla anlam cephesinden uğradığı değişim ve gelişim “çok anlamlılık” başta olmak üzere semantik açıdan irdelenmiştir. Sonuç olarak sa- fiilinin, türetilen çeşitli isim ya da fiil gövdeleri vasıtasıyla oldukça geniş bir anlam yelpazesi oluşturduğu, fiilin aslî semantik yapısını kuran “saymak” anlamına bağlı kalınmak suretiyle, yeni oluşturulan yapısal formlara yeni anlamlar yüklenerek semantik yapısının genişletildiği görülmektedir. Bu noktada, Türk dilindeki “çok anlamlı” fiiller kategorisinde bulunan bir fiil olarak sa- fiilinin, yapısal türevleri vasıtasıyla geniş bir anlam dairesi oluşturduğu, bir başka deyişle, fiilde mevcut bulunan “esas, ilk, gerçek” anlam yapısının fiilin uğradığı morfolojik değişmeler ile paralel olarak gelişerek devam ettiği anlaşılmaktadır.
Keywords
Abstract
In this article, a semantical and morphological analyse of nominal and verbal stems (derivatives) of the verb sa- is presented. At first, the derivatives of the verb sa- are classified into two groups as nominal stems and verbal stems. According to the classification firstly, derivated nominal stems formed by derivational morphems /-k+/ and /-n+/ and secondly, derivated verbal stems formed by derivational morphems /-k-/ and /-n-/ and at last thirdly, the cliched particles derivated from the verb sa- are analysed. From the old Turkic dialects to nowadays, modern Turkish dialects, in the perspective of Turkish language history, structural specialities and meaning exchange and advancement of the verb sa- in Turkish langauge are determined from the point of semantics, especially from the polysemy. In conclusion, by depending on the essential meaning the verb sa- which notably constituted a wide meaning expansion via its various nominal and verbal derivatives. The semantical structure of the verb was expanded through newly constituted forms with new meanings holding on basic semantical pattern which was constructed by the essential meaning “saymak (to count)”. At this point, the verb sa- as a verb in the category of the polysemic verbs in Turkish langauge, which established a wide meaning area by means of its derivatives, in other words, there are parallelisation and consistency between the advancement of essential and basic meaning of the verb and its morphological variation.
Keywords
- Arat, R. R. (2006). Atabetü’l-hakayık. Ankara: TDK Yayınları.
- Arat, R. R. (2006). Atabetü’l-hakayık. Ankara: TDK Yayınları.
- Arat, R. R. (2007). Yusuf has hacib kutadgu bilig I metin. Ankara: TDK Yayınları. Arat, R. R. (2007). Eski türk şiiri. Ankara: TTK Yayınları.
- Ata, A. (1997). Kısasü’l-enbiya (giriş-metin-tıpkıbasım). Ankara: TDK Yayınları. Ata, A. (1997). Kısasü’l-enbiya (dizin). Ankara: TDK Yayınları.
- Ata, A. (1998). Nehcü’l-feradis III (dizin). Ankara: TDK Yayınları.
- Ata, A. (2004). Türkçe ilk kur’an tercümesi [rylands nüshası] (giriş-metin-notlar-dizin). Ankara: TDK Yayınları.
- Atalay, B. (2006). Kaşgarlı mahmud divanü lugati’t-türk I-III (çeviri), IV (dizin). Ankara: TDK Yayınları.
- Berbercan, M. T. (2013). Çağatayca gülistan tercümesi (giriş-gramer-metin-notlar-dizin- tıpkıbasım). Ankara: Hâkim Yayınları.
- Bulak, Ş. (2012). Türkçede +sA- isimden fiil yapma eki. Journal of Turkish Studies,International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7/3, 683-708.
- Clauson, G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth century turkish. Oxford: Oxford University Press.
- Eckmann, J. (2004). Nehcü’l-ferâdis I-II (metin-tıpkıbasım). (Haz. S. Tezcan, H. Zülfikar).Eckmann, J. (2005). Çağatayca el kitabı. (Çev. G. Karaağaç). Ankara: Akçağ Yayınları. Eraslan, K. (1999). Mevlana sekkakî divanı. Ankara: TDK Yayınları.
- Erdal, M. (1991). Old turkic word formation, a functional approach to the lexicon I-II. Wiesbaden: Otto Harrossowitz Verlag.
- Ergin, M. (1997). Dede korkut kitabı (indeks-gramer). Ankara: TDK Yayınları. Ergin, M. (2002). Orhun abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
- Ergin, M. (2004). Dede korkut kitabı I. Ankara: TDK Yayınları.
- Gabain, A. von (2007). Eski türkçenin grameri. Ankara: TDK Yayınları.Hacıeminoğlu, N. (1992). Türk dilinde edatlar. Ankara: MEB Yayınları.
- Hamilton, J. R. (1998). Dunhuang mağarasında bulunmuş buddhacılığa ilişkin uygurca el yazması, iyi ve kötü prens öyküsü. (Çev. V. Köken). Ankara: TDK Yayınları.
- Karaağaç, G. (1997). Lutfî divanı (giriş-metin-dizin-tıpkıbasım). Ankara: TDK Yayınları.Karamanlıoğlu, A. F. (1989). Seyf-i sarayî, gülistan tercümesi. Ankara: TDK Yayınları.
- Karasoy, Y. (1998). Şiban han divanı (metin-inceleme-dizin-tıpkıbasım). Ankara: TDKYayınları.Kaya, C. (1994). Uygurca altun yaruk. Ankara: TDK Yayınları.
- Kaya, Ö. (1996). Ali şir nevayî, fevâyidü’l-kiber. Ankara: TDK Yayınları.
- Levend, A. S. (1968). Ali şîr nevâî, C. 4. Ankara: TDK Yayınları.
- Li Yong-Song (1998). Türk dillerinde sontakılar. (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Özönder Barutçu, F. S. (1998). Üç itigsizler (giriş-metin-tercüme-notlar-indeks+XXX levha).Poppe, N. (1954). Grammar of written mongolian. Porta Linguarum Orientalium.Röhrborn, K. (1977-88). Uigurisches wörterbuch, sprachmaterial der vorislamischentürkischen texte aus zentralasien, Lieferung 1-4. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
- Tekin, T. (1994). Tunyukuk yazıtı. Ankara: Simurg Yayınları.Tekin, T. (2008). Orhon yazıtları. Ankara: TDK Yayınları.Tezcan, S., Ahundov, E. (1994). Azerbaycan halk yazını örnekleri. Ankara: TDK Yayınları. Toparlı, R. (1992). İrşadü’l-mülûk ve’s-selâtin. Ankara: TDK Yayınları.
- Toparlı, R. vd. (2000). Kitab-ı mecmû-ı tercüman-ı türkî ve acemî ve mugalî. Ankara: TDK Toparlı, R., vd. (2007). Kıpçak türkçesi sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
- Toparlı, R., Argunşah, M. (2008). Muinü’l-mürid. Ankara: TDK Yayınları. Turkısche Turfan Texte I-X (1929-1959).
- Türkçe Sözlük (1955). Ankara: TDK Yayınları.
- Türkmence-Türkçe Sözlük (1995). M. Ölmez, vd. (Haz.). Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 18, Ankara.
- Yaylagül, Ö. (2002). Türk dilinde -sA(r)’lı kuruluşlar (tarihi-karşılaştırmalı bir durumçalışması). (Yayımlanmamış doktora tezi). İnönü Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
- Yüce, N. (1993). Mukaddimetü’l-edeb (giriş-dil özellikleri-metin-indeks). Ankara: TDK
