Author :
Abstract
Sözcüklerin karşılıklı etkileşim içerisinde olmaları sebebiyle dilde hiyerarşik olarak bazı ilişkilerin varlığı, her sözlük açışımızda karşımıza çıkmaktadır. Gerçi sözcüklerin anlam sınırlarını kesin bir şekilde belirlemek mümkün değildir. Ancak daha çok iç içe geçmiş anlam örgüleri ve çağrışımlardan söz etmek mümkündür. Çünkü bir sözcük ait olduğu sözlüksel alan içerisinde anlamlıdır. Daha doğrusu bir sözlüksel alanda yer alan sözcükler birden fazla temel anlamsal özellikle birleşebilirler. Bu şekilde sözlüksel alanın tamamının bilinmesi ile bir sözcüğün tam olarak anlaşılabilmesi sağlanabilmekte ve sözlüksel alan bilgisine sahip olmak o sözcüğün doğru algılanabilmesini kolaylaştırabilmektedir. Trier’in (1973;1-2) de ifade ettiği gibi anlam sadece ve sadece sözlüksel alan sayesinde vardır. Sözlüksel alan yoksa anlam da mevcut değildir. Böylece sözcükler, uyarıcıların anlamlandırılmasıyla kazanılmakta ve bireyin bilgi birikiminin temelini oluşturmaktadır. Anlamlandırma işlemiyle kazanılan her sözcük bir sürü zihinsel etkinliğin eseri olduğundan sözcükler bellekte oluşturulduktan sonra depolanmakta ve iletişim ortamında uyarıcılarla anımsanarak anlamlandırılmaktadır. Aynı kavram alanının ögeleriyle anlamlandırılma işlemi sırasında çağrışım alanı meydana gelmektedir. Bağlama göre anlam kazanan sözcükler her insan için de birçok duygu değerine sahip olarak insan hafızasında yerini almaktadır. Biz de bu düşünceden yola çıkarak makalemizde “ağız” kavramının sözlüksel alan teorisi kapsamında ait olduğu sözlüksel alanı göstererek kelime hazinesindeki anlamsal bağlarını ortaya çıkarmaya çalıştık. Birçok alanda karşımıza çıkan “ağız” kavramıyla ilgili toplam 399 kullanım özelliği tespit ettik.
Keywords
Abstract
Due to the interaction of words, we face with the existence of some hierarchical relations each time that we look up a dictionary. In fact, it is not possible to determine the meaning borders of the words strictly but mainly it is possible to talk about nested meaning meshes and connotations. Thus, a word is meaningful in its own lexical field. Moreover, the words in a lexical field might unite with multiple basic semantic features. By this way, knowing the entire lexical meaning and understanding a word completely could be achieved and having lexical field knowledge of a word may ease to understand that word accurately. As Trier (1973;1-2) stated, the meaning exits merely by the agency of lexical field. If there is no lexical field then there is no meaning either. Thus the words are used by stimulating the meaning and form the basis of the individual's knowledge. As every word acquired through the interpretation process is a result of a lot of mental activity of the work, they are stored after they are created in memory and gain importance in the communication area. During the process of interpretation connotations area occur with the elements of the same concepts. Making word meaningful depending on the context for each human is replacing human memory in a way that has many emotional values. In our article, depending on this thought by illustrating the lexical field which the “mouth” concept belongs in the scope of lexical field theory we tried to expose its semantic connections in vocabulary. About the “mouth” concept that we face in many fields, we found out 399 usage feature in total.
Keywords
- Aksan, D. (1989). Kavram alanı-Kelime ailesi ilişkileri ve Türk yazı ailesi eskiliği üzerine- Kelimebilimi ve anlambilimi ölçülerinden yararlanarak bir yazı dilinin eskiliğini saptama yolları 1. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1971, TDK Yayınları 338, TTK Basım Evi: Ankara.
- ---------------------(1998). Anlambilim. Engin Yayınevi: Ankara.
- Aksoy, Ö. A. (2007), Atasözleri sözlüğü 1. İnkılâp: İstanbul.
- __________(2007), Deyimler sözlüğü 2. İnkılâp: İstanbul.
- Aktunç, H.( 1998), Büyük argo sözlüğü. YKY Yayınları: İstanbul.
- Akyalçın, N. (2007), Türkçe ikilemeler sözlüğü. Anı Yayıncılık: Ankara.
- Arkın, R. G.( 1987), Renkli resimli ansiklopedik büyük sözlük. Arkın Kitap: İstanbul.
- Aşkın Balcı, H. (2009), Metindilbilime kavramsal açıdan bir bakış. 24 Saat Yayıncılık; Ankara.
- Baumgӓrtner, Klaus (1967). Die struktur des bedeutungsfeldes. İçinde: IDS (Ed.): Satz und Wort im heutigen Deutsch. Probleme und Ergebnisse neuerer Forschung. Schwann: Düsseldorf, 165-197.
- Baytop, T. (2007), Türkçe bitki adları sözlüğü. TDK, Ankara.
- Binler, M. Z. (2007), Türk dünyası aile ve akrabalık terimleri sözlüğü. Selenge Yayınları: İstanbul.
- Boz, E. (2011), Ağızbilimi Terimleri Sözlüğü Üzerine. Diyatlektolog, Sayı 2, s. 1-6.
- Clauson, G. (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkisch. Oxford at the Clarendon Press; London.
- Çobanoğlu, Ö. (2004), Türk dünyası ortak atasözleri sözlüğü. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları: Ankara.
- Dökmeci, İ. (2006), Tıp Terimleri Sözlüğü. Medikal Yayıncılık: İstanbul.
- Eyüboğlu, E. K. (1973), 13. Yüzyıldan günümüze kadar Türkçe ve Türk dillerinde atasözleri ve deyimler. Doğan Kardeş Matbaacılık: İstanbul.
- Eyüboğlu, İ. Z. (2004), Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. Sosyal Yayınlar: İstanbul.
- Gemalmaz, E. (1989), “Ağız bilimi araştırmaları üzerine genellemeler” , Türk Kültürü Araştırmaları Halil Fikret Alasya’ya, Armağan. Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, Ayrı Basım S.149.-159.
- Genç, M. (1972), Ruhbilim terimleri sözlüğü. Karatepe Yayınları: Ankara.
- Gülensoy, T. (2011), Köken bilgisi sözlüğü. Türk Dil Kurumu; Ankara.
- Gürün, O. A. (2000), Psikoloji terimleri sözlüğü. İnkılâp Kitabevi: İstanbul.
- http://www.tdk.gov.tr. 29.08.2014.
- http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/11867,tekerlemelerpdf.pdf. 31.08.2014.
- Demir, N. (2002), “Ağız terimi üzerine”, Türkbilig, 2002/4: 105-116.
- Karaağaç, G. (2013), Dil Bilim terimleri sözlüğü. TDK: Ankara.
- Karol, S. - Suludere, Z.- Aynalı, C. (2007), Biyoloji terimleri sözlüğü, TDK: Ankara.
- Kıran, Z. / Kıran, A. (Eziler) (2010). Dilbilime giriş. Seçkin: Ankara.
- Korkmaz, Z. (2007), Gramer terimleri sözlüğü. TDK: Ankara.
- Kuşoğlu, M. Z. (2006), Türk okçuluğu ve Sultan Mahmud’un ok günlüğü. Ötüken: İstanbul.
- Özbalkan, N: (1996), Tekstil terimleri sözlüğü. Alfa: İstanbul.
- Pala, İ. (2009), Divan şiiri sözlüğü. Alfa Basım: İstanbul.
- Püsküllüoğlu, A. (2008), Türkçe sözlük. Can Yayınları: İstanbul.
- Saraçbaşı, M. E., Minnetoğl, İ. (1978), Türkçe deyimler sözlüğü örnekli ve açıklamalı. Bilge Kültür Sanat: İstanbul.
- Tietze, A. (2002), Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugatı. Simurg; İstanbul.
- Trier, J.(1931). Über Wort- und Begriffsfelder. İçinde: Schmidt, Lothar (Ed.) (1973):
- _______(1968). Altes und Neues vom sprachlichen Feld. İçinde: Schmidt, Lothar (Ed.) (1973): Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 453-464.
- Türkçe bilim terimleri sözlüğü (2011), Türkiye Bilimler Akademisi: Ankara.
- Türkçe sözlük (2011), Türk Dil Kurumu Yayınları; Ankara.
- Uysal, İ. N. (2012), Ağız araştırmalarında bağlamsal sözlük ve dizin kullanımı. Diyalektolog, Sayı 5, s. 55-62.
- Weisgerber, L. (1953). Vom Weltbild der deutschen Sprache 1. Halbband. Schwann: Düsseldorf.
- Yılmaz, E. (2005), Hukuk sözlüğü, Yetkin Yayınları: Ankara.
