Author :
Abstract
Dil, sürekli gelişen ve değişen bir mekanizmadır. Bu değişim ve gelişim dilin bünyesindeki bazı gramatikal unsurları etkilediği gibi kelimeleri de etkiler. Kimi kelimeler konuşma ve yazı dilinde aynen korunurken kimileri de kullanımdan düşer. Bir dilin tarihi devirlerinde var olup bugün yazı dilinde kullanımdan düşmüş kelime veya şekiller ilgili kaynaklarda veya sözlüklerde Fransızca kökenli olan “arkaik” terimiyle karşılanmaktadır. Arkaik kelimeler ait olduğu dilin tarihi ve kökeniyle ilgili izler taşıdıkları gibi toplumun kültürel zenginliklerini de yansıtmaları bakımından çok önemli bir yere sahiptir. Türk dili edebi eserlerde kullanılan arkaik kelimeler bakımından geniş bir söz dağarcığına sahiptir. Bu söz dağarcığını en etkin bir şekilde kullanan yazarlardan biri de son dönem Türk hikâyeciliğinde kendine özgü bir yere sahip olan Mustafa Kutlu’dur. Kutlu’yu farklı ve özel kılan etkenlerin başında Kutlu’nun eserlerinde halk edebiyatı ve halkbilim unsurlarını incelikle kullanması gelir. Onun eserlerini okurken bugün Standart Türkiye Türkçesinde kullanılmamakla birlikte diğer Türk lehçelerinde ya da Anadolu ağızlarında varlığını sürdüren hatırı sayılır sayıda arkaik (eskicil) kelimeye karşılaşmamızın nedeni de budur. Çalışmamıza konu olan Beyhude Ömrüm adlı hikâyesi de bu yönüyle dikkat çekicidir. Bu yazıda Mustafa Kutlu’nun Beyhude Ömrüm adlı hikâyesinde yer alan arkaik olarak kabul edilebilecek kelimeler tespit edilmiş, tespit edilen kelimeler alfabetik sıraya göre dizilmiştir. Daha sonra sözlüklerin ve diğer kaynakların yardımıyla kelimelerin anlamları ve tarihsel süreçteki gelişimleri üzerinde durulmuş, Anadolu ağızlarındaki kullanımlarıyla ilgili bilgi verilmiştir.
Keywords
Abstract
Language is a mechanism which constantly changes and develops. This change and development effects not only the grammatical elements but also the words within language. While some words are conserved as they are some others fall out of use. The words and forms which have been used in historical period of language but have fallen out of use today are named as the French originated term “arkaik” within related sources and the dictionaries. Arkaik words have a significant position in that they both bear the traces of the thistory and the origin of the language they belong and reflect the cultural wealth of the society.Turkish language has a large vocabulary in terms of archaic words used in literary works. One of the writers using this vocabulary most effectively is Mustafa Kutlu who has a unique place in the recent Turkish narration. Among the factors that make him different and special is wide coverage of folk literature and folklore elements in his works. This is the reason why a considerable number of archaic words used in other Turkish dialects or Anatolian dialects but not used in written language of Turkey’s Turkish are encountered while reading his works. His literary work, Beyhude Ömrüm, is interesting in this respect. In this study, the words which may be consdiered as archaic in Beyhude Ömrüm are identified and lined up alphabetically. With the help of the dictionaries and other sources the meanings and historical process of these words are emphasized, and knowledge about their use in Anatolian dialect have been given.
Keywords
- Akar, A. (2011), Ağızlardaki {-dIklIğIn} zarf-fiil ekinin yapısı, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/1, p. 305-309.
- Atalay, B. (2006). Kâşgarlı Mahmud, Divanü Lûgat-it-Türk (Çeviri) Cilt I, TDK Yayınları: 521, Ankara.
- Bolat, B. (2007) Mustafa Kutlu`nun hikâyelerindeki halk edebiyatı ve halk bilimi unsurlarının incelenmesi, (Yüksek Lisans Tezi) Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,
- Caferoğlu, A.(2011). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
- Clauson, G. (1972). Etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. London: Oxford the Clarendon Press.
- Derleme sözlüğü (1982). C. I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII, IX, X, XI, XII. Ankara: TDK Yayınları.
- Develi, H. (1995). G. F. Settarov, Atamalar dünyasına seyahat, İlmî Araştırmalar : Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri S.1, s. 185-188.
- Dilçin, C. (2009). Yeni tarama sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
- İğci, A. (2013), Aynı ağız sahasında bir ses değişiminin aşamalı dağılımı: Kosova örneği, Diyalektolog, S: 6, 35-3.
- Küçük, S. (2014). Şeyyad Hamza’nın Yûsuf u Zeliha’sındaki arkaik unsurlar, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.l., s. 52, sep. ISSN 13009052.
- Ölmez, M. (2003), Çağataycadaki eskicil öğeler üzerine, Mustafa Canpolat Armağanı, hz: A. Ata, M. Ölmez, Ankara, s. 135-142.
- Tane, V. (1993). Mustafa Kutlu'nun hikâyelerinde dil ve üslup, (Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Toparlı, R., Vural, H. ve Karaatlı, R. (2007). Kıpçak Türkçesi sözlüğü. Ankara: TDK.
- Tuna, O.N. (1972). Osmanlıcada Moğolca ödünçleme kelimeler, Türkiyat Mecmuası, Cilt 17, İstanbul. s. 209.
- Turna, M. (2015). Beyhude Ömrüm hikâyesine bir bakış, International Journal of Language Academy Volume 3/1 Spring, p. 199/209.
- Türk, V. ( 2009). Türkülerde eski (arkaik) sözler, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/8 Fall.
