Author :
Abstract
Eski Anadolu Türkçesi, Anadolu coğrafyasında genel itibarıyla 13-15. yüzyıllar arasını kapsayan, Oğuzca temelinde gelişen tarihî yazı dilidir. Bu tarihî dönem, Türk dilinin ne zaman ve nasıl teşekkül ettiği dil araştırmacılarınca hâlâ çok tartışılan dönemlerinden biridir. Bununla birlikte zaman zaman kimi ağız özelliklerinin metinlere girmesi, standart bir Eski Anadolu Türkçesinden bahsedilmesini güçleştirmektedir. Türk dilinin bu tarihî devresinde telif ve tercüme olmak üzere pek çok eser yazılmıştır. Eski Anadolu Türkçesinin ilk dönemlerine ait bazı eserlerde Türk dilinin farklı lehçelerine ait özellikler bir arada görülmektedir. Karahanlı Türkçesi dönemiyle Eski Anadolu Türkçesi dönemini birbirine bağlayan bu eserlerde hem Oğuzca hem de Doğu Türkçesi özelliklerini görmek mümkündür. “Karışık Dilli” olarak adlandırılan eserler sahip oldukları dil özellikleriyle Türk dilinin tarihî lehçelerine ait bilgiler vermesi açısından önemlidir. Batı ve Doğu Türkçesine ait dil özelliklerini bir arada bulunduran karışık dilli eserler, Oğuzcanın gelişmesinde önemli rol oynamıştır. Birtakım dilbilimciler bu dönemi karışık dilli eserlerden yola çıkarak “Olga-Bolga” sorunu olarak da adlandırmaktadır. Tek nüshası Türk Dil Kurumu kütüphanesinde bulunan Kitâb-ı Ata-Dede dil özellikleri açısından karışık dilli bir eser görünümündedir. Bu çalışmada ilk sayfalarında karışık dil özellikleri göstermesine rağmen ağırlıklı olarak Eski Anadolu Türkçesi dil özelliklerini taşıyan Kitâb-ı Ata-Dede adlı eserde dikkati çeken ses değişmeleri üzerinde durulacaktır. Eserin taşıdığı fonetik özelliklerinin ortaya konulmasıyla karışık dilli eserlerle ilgili çalışmalara katkı sağlamak amaçlanmıştır.
Keywords
Abstract
Ancient Anatolian Turkish is a historical written language that encompasses approximately 13.-15. Centuries in the Anatolian geography and that developed based on Oghuz language. This historical period is one of the periods which language researchers discuss on how and where Turkish language formed. However, by getting in the text from time to time, some dialect features make it difficult to pronounce as standard Old Anatolian Turkish. During this historical period of Turkish language, many works, whether translation or original, were authored. In some works belonging to the early periods of Ancient Anatolian Turkish, various dialectic features of the Turkish Language are seen together. In these works that are Connecting Karakhanid (Karahanlı) Turkish period and Old Anatolian Turkish period it is possible to see both Oghuz language and Eastern Turkish language features. Thus, researchers have different opinions about these works which are called Mixed Language Works. Mixed Language Works, with their linguisitc features, are important as regards with their information about the historical dialects of the Turkish Language. Mixed language works which carry language features that are belonged to West and East Turkish language played an important role in progress of Oghuz language. Some linguists called this period as Olga-Bolga matter based on mixed language works. Kitab-ı Ata Dede which its only copy is in Turkish Language Institution, seems as a mixed language work in terms of its language features. In this study, despite featuring mixed language, the manuscript named Kitâb-ı Ata Dede has been examined for its voice changes, which primarily carries Ancient Anatolian Turkish features and isn’t come across within the resources. It is aimed to contribute to works that are about mixed language studies by exposing phonetic features of work which it carries.
Keywords
- AKKUŞ, Muzaffer, Kitab-ı Gunya, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1995.
- ARGUNŞAH, Mustafa, Çağatay Türkçesi, Kesit Yayınları, İstanbul, 2014.
- ARGUNŞAH, Mustafa, "Karışık dilli bir eser: Kitab-ı Ata-Dede", VIII. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2014, s.56-74.
- CEYLAN, Emine Yılmaz, “Ana Türkçede kapalı e ünlüsü”, Türk Dili Araştırmaları, Ankara, 1991, s.151-165.
- ÇAĞATAY, Saadet, Türk lehçeleri örnekleri, Ankara, 1963.
- DUMAN, Musa, “Klasik Osmanlı Türkçesi döneminde i/e meselesine dair”, İlmî Araştırmalar 7, İstanbul, 1999, s. 65-103.
- ECKMANN, Janos, “Küçük Çağatay grameri”, Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar, TDK Yayınları, Ankara, 1996.
- EMİNOĞLU, Emin, Şeyyad Hamza Destân-ı Yûsuf, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2008.
- ERCİLASUN, Ahmet Bican, Türk dili tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara, 2009.
- GABAİN, A. M, Eski Türkçenin Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.
- GÜLSEVİN, Gürer, BOZ, Erdoğan, Eski Anadolu Türkçesi, Gazi Kitabevi, Ankara, 2013.
- GÜNER, Galip, Kıpçak Türkçesi grameri, Kesit Yayınları, İstanbul, 2013.
- ERGİN, Muharrem, Türk dil bilgisi, Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım, İstanbul, 1993.
- ERGİN, Muharrem, Dede Korkut Kitabı II, İndeks-Gramer, Ankara 1997.
- KARAAĞAÇ, Günay, Ses bilgisi, Kesit Yayınları, İstanbul, 2013.
- KARAMANLIOĞLU, Ali F., Gülistan tercümesi, TDK Yayınları, Ankara, 1989.
- KOCAOĞLU, Timur, “Tarihi Türk lehçeleri metinlerinin transkripsiyonlanmasında kapalı é/i meselesi”, Türk Kültürü, Ankara, 2003, s. 266-281.
- ÖZKAN, Mustafa, Türk dilinin gelişme alanları ve eski Anadolu Türkçesi, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2007.
- ÖZKAN, Mustafa, Mahmud b. Kâdȋ-i Manyâs Gülistan Tercümesi Giriş-Metin-İnceleme- Sözlük, TDK Yayınları, Ankara, 1993.
- ÖZMEN, Mehmet, Ahmed-i Dâ’î Divanı (Metin-Gramer-Tıpkıbasım) Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2001.
- ŞAHİN, Hatice, Eski Anadolu Türkçesi, Akçağ Yayınları, Ankara, 2000.
- TİMURTAŞ, Faruk Kadri, Eski Türkiye Türkçesi, Enderun Kitabevi, 1994.
- YAVUZ, Orhan, Anadolu Türkçesiyle yapılan en eski Tezkiretü’l Evliyâ tercümesi ve dil Özellikleri, Tablet Kitabevi, Konya, 2006.
- YELTEN, Muhammet, Tarih-i İbn-i Kesir tercümesi (Giriş-inceleme-Metin-Sözlük) Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1998.
