Author :
Abstract
Bir kültür hazinesi olan Divanü Lûgati’t-Türk, bir yandan XI. asırda, sözvarlığının genişliğini ve çeşitliliğini gözler önüne sermekte, bir yandan da o dönemde insan ve toplum yaşamıyla ilgili, maddî ve manevî kültürümüzle ilgili, ilgi çekici kayıtlar ortaya koymaktadır. Bu bakımdan zamanımızdan yaklaşık bin yıl önce yazılan Divanü Lûgati’t-Türk Türkçenin ilk sözlüğü olmaktan öte pek çok araştırmacının teslim ettiği üzere tarihî ve kültürel başvuru kaynaklarımızın da ilklerindendir. Fakat Divanü Lûgati’t-Türk’teki bazı kültür sözcüklerinin hangi anlamda ve hangi işlevle kullanıldığını anlamak her zaman kolay değildir. Çünkü konuşma dili hakkında yeteri kadar fikir sahibi olmadığımız geçmiş dönemlerde yazılmış eserleri tercüme ederken kelimeleri, cümle içerisinde bize en mantıklı gelen şekilleriyle anlamlandırırız. Bu bakımdan Divanü Lûgati’t-Türk’teki bazı sözcüklerin anlamlandırılmasıyla ilgili tartışmalar hâlân devam etmektedir. Sonuç olarak bu makalede, Divanü Lûgati’t-Türk’te ahlâksız tiplerle ilgili bazı sözcükler üzerinde durulmuştur. Bu sözcükler şunlardır: çakrak, çanaç, ersek, kündi, oynaş ve sürtük. Bu sözcüklerden bazıları Divanü Lûgati’t-Türk’ün söz varlığında ‘hapax legomenon’ olarak tanımlanan sözcüklerdir. Sözcüklerin anlamlarının çözümlenmesi için tarihî ve çağdaş Türk lehçelerine de başvurulmuştur. Çalışmamız tarama modelinde olup doküman incelemesine dayalı olarak yapılmıştır. Bu amaçla, önce Divanü Lûgati’t-Türk satır satır taranarak çağının ahlâksız tiplerle ilgili sözlerini yansıtan bütün kelime, deyim, atasözü, beyit ve manzum parçalar fişlenmiş; daha sonra elde edilen malzeme, kendi içinde sınıflanıp listelenmiştir.
Keywords
Abstract
Divanü Lûgati’t-Türk, which is a cultural treasure of Turkish, show wideness and prosperity of Turkish vocabulary in the eleventh century and also puts forward interesting recordings about people and community life, materialistic and moral culture in that century. From this point of view, Divanü Lûgati’t-Türk, which was, approximately, written a thousand years ago, is, as a great many researchers agreed, one of the first historical and cultural reference books rather than being the first Turkish dictionary. But, it is not always easy to understand the meaning and function of some culture-related words in Divanü Lûgati’t-Türk. Because, while translating the works about spoken language written in the previous periods of time, we give meanings which best suits to our understanding of the sentence. Therefore, discussions on some words giving meaning Divanü Lûgati’t-Türk are still continuing. As a result in this article, some words regarding immoral types in Divanü Lûgati’t-Türk were taken into consideration in particular. These words are following: çakrak, çanaç, ersek, kündi, oynaş and sürtük. Some of these words is defined as ‘hapax legomenon’ in vocabulary of Divanü Lûgati’t-Türk. The historical and contemporary Turkish dialects can be applied to explain the meaning of these words. Our study a screening model been based on document review. Therefore, firstly scanning Divanü Lûgati’t-Türk line by line, all words, idioms, proverbs, couplets and written-in-verse components reflecting the words regarding immoral types of its age have been indexed and listed in it self.
Keywords
- Aktunç, H. (1998). Türkçenin büyük argo sözlüğü, Yapı Kredi Kültür-Sanat Yayınları,
- Atay, A. (2008). Argolaşmış Eski Türkçe Bir Kelime Gacı, Gazi Türkiyat, Sayı: 2, 113-120. ISSN: 1307-914X.
- Aydemir, A. (2012). Divanü Lugati’t Türk’te aşk ve cinsellik üzerine, The Journal of Academic Social Science Studies, 5(2), 15-41. Doi Number: http://dx.doi.org/10. 9761/JASSS_45. e-ISSN: 2147-2971 / p-ISSN: 2148-4163.
- Aydemir, A. (2013-a). Divanü Lûgati’t-Türk’te problemli iki cümle üzerine, Turkish Studies, 8(4), 223-231. Doi Number : 10.7827/TurkishStudies.3483. ISSN: 13082140.
- Aydemir, A. (2013-b). Divanü Lûgati’t-Türk’te örtmece sözcükler üzerine, International Journal of Language Academy, 1(1) 107-120. Doi Number :http://dx.doi.org/10. 18033/ijla.9. ISSN: 2342-0251.
- Aydemir, A. (2014-a). Divanü Lûgati’t-Türk’te içki, kumar ve zinaya dair sözcükler, Route Educational and Social Science Journal, 1(3), 230-241. Doi Number :http://dx.doi.org/10.17121/ressjournal.105. ISSN: 2148-5518.
- Aydemir, A. (2014-b). Divanü Lûgati’t-Türk’e göre insanlar arasındaki ilişkilerde nezaket, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Sayı: 3(3). 14-36. http://dx. doi.org/10.7884/teke.344. ISSN: 2147-0146.
- Aydemir, A. (2015). Divanü Lügati’t-Türk’te metatez ve diğer ses olayları, Route Educational and Social Science Journal, 2(3), 334-364. Doi Number :http://dx.doi. org/10.17121/ressjournal.274. ISSN: 2148-5518.
- Barthold, V.V. (1990). Moğol istilâsına kadar Türkistan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
- Barthold, V.V. (2006). Orta Asya Türk tarihi hakkında dersler, (haz. İ.Aka-K.Y Kopraman), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
- Caferoğlu, A. (1993). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü, Enderun Kitabevi, İstanbul.
- Cahiz. (1988). Hilâfet ordusunun menkıbeleri ve Türklerin faziletleri, (Çev. Ramazan Şeşen), Türk Kültünü Araştırma Enstitüsü Yayını, Ankara.
- Clauson, S.G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth century Turkish, Oxford University Press, Oxford.
- Clauson, S.G. (2007). Türkçede sekizinci yüzyıldan önce kullanılan ekler, (Çev. Uluhan Özalan), Dil Araştırmaları Dergisi, 1(1), 185-196. ISSN: 1307-7821.
- Çağatay, S. (1979-I). Türkçede ‘kadın’ için kullanılan sözler, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 13-49. ISSN: 0564-5050.
- Çetin, E. (2012). Cicianne sözü üzerine, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 1(4), 63-69. http://dx. doi.org/10.7884/teke.103. ISSN: 2147-0146.
- Eberhard, W. (1995). Çin tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
- Güner, G. (2015). Dîvânü Lugâti’t-Türk’te Oğuzca olarak geçen kündi “rezil, aşağılık” kelimesinin etimolojisi üzerine notlar, Gazi Türkiyat, Sayı: 16, 15-21. ISSN: 1307914X.
- Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- İbn Fazlan. (1995). İbn Fazlan Seyahatnâmesi, (Haz. Ramazan Şeşen), Bedir Yayınları,
- Karatay, O. (2012). Türklerde ve Macarlarda ortak ‘Ede’ ismi hakkında, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XII(2), 491-497. ISSN: 1031-2045.
- Kâşgarlı Mahmud. (2006). Divanü Lûgati’t-türk, (Çev. Besim Atalay), Türk Dil Kurumu Yayınları, 5. bs., Ankara.
- Kocasavaş, Y. (1998). +sa-/+se- isimden fiil yapma eki ile -sa-/-se- fiilden fiil yapma eki ve genişlemiş şekilleri, İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt 28, 419-434. ISSN: 1015-2091.
- Laut, J. P. (2005). Zur sexuellen lexık des Türkeıtürkıschen, Studia Etymologica Cracoviensia, Vol. 10, 69-122, ISSN: 1427-8219. e-2084-3836.
- Naskali, E.G-Duranlı, M. (1999). Altayca-Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları,
- Ögel, B. (1981). Büyük Hun imparatorluğu tarihi, Cilt II, Kültür Bakanlığı Yayınları,
- Özşahin, M. (2013). Çaça sözü üzerine, Türkbilig/Hacettepe Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Sayı: 26, 51-62. ISSN: 1302-6011.
- Rasonyi, L. (1996). Tarihte Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları,
- Rundgren, F. (1962). Teyze und Čiçä: Bemerkungen Zu Den Türkischen Verwandtschaftsnamen, Oriens, XV, 325-336.
- Salman, F. (2006). Gaznelilerde giyim kuşam özellikleri, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Sayı: 16, 11-126. ISSN: 1300-9206.
- Sertkaya, O. F. (2009). Divânü Lügati’t-Türk’te geçen her kelime Türkçe kökenli midir? veya Kâşgarlı Mahmut’un Divânü Lügati’t-Türk’ünde yabancı dillerden kelimeler, Dil Araştırmaları Dergisi, Sayı: 5, 9-38. ISSN: 1307-7821.
- Starostın, S.A.-Dybo, A.V.,-Mudrak, O.A. (2005). Etymological dictionary of the Altaic languages, Leiden-Boston.
- Şeşen, R. (1985). İslâm coğrafyacılarına göre Türkler ve Türk ülkeleri, Türk Tarih Kurumu
- Tekin, T. (1960). Amca ve teyze kelimeleri hakkında, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı/ Belleten, 283-294, ISSN: 0564-5050.
- Toparlı, R-Vural, H-Karaatlı, R. (2007). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu
- Üçok, N. (1951). Fonemlerin özellikleri üzerine bir deneme, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 9(4), 363-380. DOI: 10.1501/Dtcfder_0000000 938. ISSN: 0378-2905.
- Yaylagül, Ö. (2010). Türk dilinde ahlâki sapma sözleri, Ankara Üniversitesi Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 7(1), 121-140, DOI: 10.1501/MTAD_0000000009. ISSN: 1304-8015.
- Yıldız, H. (2014). Yakutçayla tanıklanabilen hapax legomenon’lar-ıı ünsüzle başlayan hapax’ların durumu, Siberian Studies (SAD), 2(5), 37-54. DOI: 10.7816/sad-02-0503. ISSN: 2147-8104.
- Yudahin, K.K. (1998). Kırgız Sözlüğü, (Çev. A. Taymas), Cilt I-II, Türk Dil Kurumu
