Author :
Abstract
Azerbaycan diyalekt ve şivelerinin kelime hazinesi yüzyılların ürünüdür. Çağdaş Azerbaycan Türkçesinin önceki devirlerinde kullanılmış ancak bugün yazı dilinin kelime hazinesinde bulunmayan birçok kelimelerle diyalekt ve şivelerde karşılaşmak mümkündür. Şeki ağzındaki kelimelerin bir bölümü geniş alanda kullanıldığı halde, diğer bölümü ise küçük alanı kapsamaktadır. Şeki ağzının kelime hazinesinde yer alan çok eski kelimeler Çağdaş Azerbaycan Türkçesinin kelime hazinesinde bulunmamaktadır.Şeki ağzında akrabalık adlarının, rütbe adlarının, sosyal yapıyla ilgili olmayan kelimelerin, gün, ay adlarının arkaik şekilleri kullanılmaktadır. Özellikle Şeki ağzında arkaik kelimelerin ihtiyar insanlar tarafından kullanıldığı görülebilir. Şeki ağzında arkaik olarak kullanılan bir kısım kelimelerin tarihi Orhon yazıtlarına kadar dayanır. Birçok arkaik kelimenin ortaya çıkış tarihi farklılık göstermektedir. Orhon yazıtlarından beri kullanılagelen ini kelimesi Şeki ağzında arkaik kelime olarak muhafaza edilmiştir. Buna benzer birçok akrabalık adı biçe, hatun, elti, yenge, buvi, yezne ve bunun yanı sıra arkaik olan fiiller ve Şeki ağzında tarihi lehçelerden kalma izler taşıyan arkaik kelimeler kullanılmaktadır. Azerbaycan Türkçesinin yazı dilinde tarihi devirlerden bugüne kadar anlam ve şekil bakımından değişme gösteren herhangi bir kelime Şeki ağzında ve diğer Azerbaycan ağızlarında ilk şekil ve anlamıyla korunup kullanılmaktadır.Bu çalışmada Şeki ağzında kullanılan arkaik kelimeler ele alınıp incelenecektir. Çalışmada yer alan arkaik kelimelerin tarihi lehçelere ait metinlerde ve çağdaş Türk lehçelerinde geçen şekil ve anlamları da gösterilecektir.
Keywords
Abstract
The vocabulary of Azerbaijani dialects and vernaculars is a product of centuries. It is possible to find in dialects and vernaculars several words which were used in earlier periods of modern Azerbaijani Turkic but do not exist in current vocabulary of the written language. Although some of the words in Sheki dialect are used in a large geography, some others are used in small areas. Many archaic words found in vocabulary of Sheki dialect do not exist in the vocabulary of the modern Azerbaijani Turkic. Archaic forms of kinship names, ranks, and words not related with social structure, and the names of days and months are used in Sheki dialect. In particular, it can be noted that the elderly people use archaic words in Sheki dialect. Some of the archaic words used in Sheki dialect date back to Orkhon Inscriptions. Appearance of many archaic words has varying dates. The word ini (small brother) used since the time of Orkhon Inscriptions has been preserved as an archaic word in Sheki dialect. Similar to this one, there are several words of kinship such as bice, hatun (lady), elti (sister-in-law), yenge (aunt), buvi (grandmother) and yezne (brother-in-law), and some archaic verbs and other archaic words in Sheki dialect from historical dialects. Any word in written language of Azerbaijani Turkic which went through semantic and formal changes from historical ages to this date are preserved and used in Sheki dialect and other Azerbaijani dialects with their initial form and meanings. In this study, we deal and examine archaic words used in Sheki dialect. The form and meanings of archaic words, to be included in this study, available in texts of historical dialects and modern Turkic dialects will be demonstrated.
Keywords
- ATS: Altaylı, Seyfettin. (1994). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü-II. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- KB: Arat, Reşit Rahmeti. (2008). Kutadgu Bilig. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Arıkoğlu, Ekrem. (2005). Örnekli Hakasça-Türkçe Sözlük. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Arıkoğlu, Ekrem Kuular, Klara. (2003). Tuva Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Aslanov, Vagif. (2002). Azerbaycan Dilinin Tarihine Dair Materiallar (I). Bakı: Elm.
- DLT: Atalay, Besim. (2013). Divan-i Lügatit Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ayan, Hüseyin. (2002). Nesimi Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni I. Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
- NRS: Baskakov, Nikolayeviç Aleksandr. (1963). Nogaysko- Russkiy Slovar. Moskva: Gosudarstvennoe İzdatelstvo.
- KRS: Baskakov, Nikolayeviç Aleksandr. (1958). Karakalpaksko Russkiy Slovar. Moskva: Gosudarstvennoe İzdatelstvo İnostrannıx i Nasionalnıx Slovarey.
- ORS: Baskakov, Nikolayeviç Aleksandr, Toşakova, T.M. (1947). Oyrotsko- Russkiy Slovar. Moskva: Ogiz- Gosudarstvennoe İzdatelstvo İnostrannıx Slovarey.
- Battal, Aptullah. (1997). İbni- Mühenna Lugati. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Bayniyazov, A Koç, Kenan Başkapan, V. (2012). Kazak Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlüğü. Almata: Birleşik Matbaacılık.
- Binler, Mehmet Ziya. (2007). Türk Dünyası Aile ve Akrabalık Terimleri Sözlüğü. İstanbul: SelengeYayınları.
- Borovkov, A.K. (1961). Bada'i Al-Lugat. Moskva: İzdatelstvo Vostoçnoy Literaturı.
- Borovkov, A.K. (1963). Leksika Sredneaziatskogo Tefsira XII-XIII VV. Moskva: İzdatelstvo İnstitut Narodov Azii Akademii Nauk SSSR.
- Caferoğlu, Ahmet. (2011). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu
- Çağatay, Saadet. (1962). Türkçede Kadın İçin Kullanılan Sözler. TDAY- Belleten, 1962 TDK yay, Ankara: 1963,s.13-49.
- Demirci, Ümit Özgür Karslı, Sibel. (2014). Kutb'un Husrev u Şirin Dizini. İstanbul: Kesit
- Demirci Ümit Özgür, Korkmaz, Şenol. (2008). Yusuf u Zeliha. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
- Ergin, Muharrem. (2009). Dede Korkut Kitabı-2. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ersoy Yazıcı, H. (2012). Başkurt Türkçesinde Kadın ile İlgili Sözvarlığı. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 31, 55-82.
- Gülensoy, Tuncer. (2011). Moğolca ve Türkçede yaşayan Benzer Sözler Üzerine. Turkish Studies, 6/1,Winter 2011, p.1-25, Turkey.
- Güllüdağ, N. (2012). Karay Türklerinde akrabalık adları. The Journal of Academic Social Science Studies, 5, 205-217.
- İslamov, Musa. (1968). Azerbaycan Dilinin Nuha Diyalekti. Bakı.
- Korkmaz, Zeynep. (2007). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Küçük, Serhat. (2014). Şeyyad Hamza'nın Yusuf u Zeliha'sındaki Arkaik Unsurlar. A.Ü Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 52, Erzurum, s.1-25.
- Lessing, Ferdinand D. (2003). Moğolca-Türkçe Sözlük. Çev. Günay Karaağaç, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Malov, Sergey. (1951). Pamyatniki Drevnetyurkskoy Pismennosti. Moskva: İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR.
- Necip, Emir Necipoviç. (2013). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. Rusçadan çeviren İklil Kurban, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Öner, Mustafa. (2009). Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu
- Parlatır, İsmail. (2012). Fuzuli Türkçe Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Paasonen, H. (1950). Çuvaş Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- RBS: Russko- Başkirskiy Slovar (1964). Moskva: İzdatelstvo Sovetskaya Ensiklopediya.
- Sarıca, Bedri. (2006). Van Gölü Çevresi Ağızları Sözlüğü. Ankara: Atlas Yayınları.
- Sarıca, Bedri. (2015). Kuda/Guda sözcüğü üzerine. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 54, s. 85-101.
- Sevortyan, Ervand V. (1974). Etimologiçeskiy Slovar Tyurkskih Yazıkov. Moskva: Izdatel'stvo Nauka.
- Şahin, C. (2011). XIII yüzyıldan günümüze Eskişehir yöresinde Tatarlar. Ankara: Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi.
- TTS: Tekin, Talat, Ölmez, Mehmet. (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük. Ankara: Simurg
- Tekin, Talat. (2014). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Tenişev, Ethem. (1963). Salarskiy Yazık. Moskva: İzdatelstvo Vostoçnoy Literaturı.
- Tok, Turgut. (2005). Burdur ili ağızlarında kullanılan bazı yerel ve arkaik kelimeler. Burdur: I.Burdur Sempozyumu, 16-19 Kasım.
- TS: Türkçe Sözlük (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- DS: Türkiye Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (2009). III, Ankara: Türk Dil Kurumu
- DS: Türkiye Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (2009), IV, Ankara, Türk Dil Kurumu
- Ünlü, Suat. (2013). Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.
- Ünlü, Suat. (2012). Harezm Altınordu Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.
- Üşenmez, Emek. (2014). Eski Anadolu Türkçesinde Arkaik Öğeler. İstanbul: Akademik Kitablar.
- Vasiliev, Yuriy. (1995). Türkçe-Sahaca (Yakutça) Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu
- Yudahın, K.K. (2011). Kırgız Sözlüğü. Türkçeye çeviren Taymas Abdullah, Ankara: Türk
- Yusuf, Berdak Tulum, Mehmet Mahur. (1994). Özbekistan Türkçesi Türkiye Türkçesi- Türkiye Türkçesi-Özbekistan Türkçesi. İstanbul: Türk Dünyası Araştıraları Vakfı.
- Yüce, Nuri. (2014). Mukaddimetül-Edeb. Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
.jpg)