Author :
Abstract
Türkler, İslamiyet’i kabul ettikten sonra İslam’ın temel kaynakları olan Kur’an-ı Kerim ve hadisleri tercüme etmeye başladılar. Tarih boyunca yazılan bu tercüme ve tefsirler, Türk dili tarihi açısından oldukça önemlidir. Özellikle son iki yüz yılda Taşkent ve Buhara muhitinde çok sayıda Türkçe Kur’an tercümesi ve tefsir yazılmıştır. Bu tefsirlerin önemli bir bölümü yayınlanarak bilim dünyasının hizmetine sunulmuştur. 20. yüz yılın başında Taşkent’te Çağatay Türkçesiyle yazılan tefsirlerden biri Ba?rü’d-Dürer’dir. Eserin müellifi / mütercimi ya da müstensihi hakkında kesin bir bilgi yoktur. Kırgızistan’da özel bir kitaplıkta bulunan eser 62 yaprak (123 s.) ve her sayfası 23 satırdır.Geç Çağatay dönemi eserlerinden olan Ba?rü’d-Dürer, 20. yüzyıl başlarındaki Orta Asya Türk yazı dili tipolojisinin iyi bir örneğidir. Eserde Çağatay Türkçesinin pek çok özelliği görülmektedir. Kelime başında b-, k-, t-, y- ünsüzleri korunmuştur. Bazı ekler ünlü uyumu dışında kalmıştır. Kalın ünlüler yanındaki iç ses ünsüzü /?/, belirli kelimelerde süreklileşerek /?/’ya dönüşmüştür. Belirli örneklerde ise p>f değişmesi görülür. İsimden sıfat yapan tarihî +lIg (>+lI) eki, +lIk biçimiyle kullanılmıştır. Üçüncü şahıs olumsuz geniş zaman eki, -mAs’tır. İlgi hâli, birkaç örnek dışında düzenli olarak yükleme hâli ekiyle (+nI) karşılanmıştır. Ayrılma hâli eki +DIn’dır. Üçüncü şahıs iyelik eki ile hâl ekleri arasında genellikle /n/ kullanılmamıştır.
Keywords
Abstract
Turkish people began to translate Koran and hadithes which are the main resources of Islam after embraced this religion. These translatons and interpretations which were written throughout the history, are very important for history of Turkish langauge. Especially, many translations and interpretations of Koran were written in Tashkent and Bukhara in last two century. The large part of these interpretations were published and served for science world. One of the interpretations which were written in Chagatai language in Tashkent in the beginning of 20th century, is Ba?rü’d-Dürer’. There is not proper information about writer/ translator or copyist of the work.This work was found in a private libraray in Kirghizstan and consisted of 62 paper (123 pages) and every page has 23 lines. Ba?rü’d-Dürer which is the work of late Chagatai term, is a good example of typology of Turkish written language in Central Asia in beginning of 20th century. The many features of Chagatai Turkish can be seen in the work. The consonants of b-, k-, t-, y- were preserved in initial position. Some affixes were out of vowel harmony. Consonant of /?/ at inner position and near the back vowels, getting durative and turning into /?/ in spesific words. Phonetic change of p>f can be seen in spesific examples, Historical suffix of denominative +lIg were used as +lIk. The negative suffix of third person present tense is -mAs. Genetive suffix is used in place of accusative suffix (+nI) out of some example. The ablative suffix is +DIn. /n/ was not used generally between third person possessive suffix and case suffixes.
