Author :
Abstract
Medeniyetin gelişmesinde en önemli etkenlerden birisi özgünlük arayışı olmuştur. Bu arayış sanat ve edebiyat dünyasında yenilikleri ve rekabeti de beraberinde getirmektedir. Edebiyat dünyasındaki bu arayışların sonucu sadece kendi kültüründe değil farklı kültürlerde de kalıcı izler bırakmayı başaran isimlerden birisi de Fars şairlerinden Muhammed b. Yahya Sîbek Fettâhî (ö. 852/1448)dir. Fettâhî ortaya koyduğu özgün tarz ve içerikteki eserleriyle, özellikle allegorik Hüsn ü Dil ve kelime ve hayal oyunlarına dayalı Şebistân-ı Hayâl isimli eserleri ile sadece Fars edebiyatında önemli bir iz bırakmamış, Hind ve Osmanlı sahası gibi farklı coğrafyalarda da takip edilen bir sanatçı olmuştur. Onun özellikle bu iki eserinin Türk edebiyatına önemli yansımaları olmuştur. Bu eserlerin sadece tercümeleri yapılmakla kalınmamış onlara şerh ve nazireler de yazılmıştır. Şebistân-ı Hayâl'e nazire yazanlar arasında 17. yüzyıl Türk şairlerinden Yûsufî de bulunmaktadır. Fettâhî eserini tek bir dilde, Farsça ve manzum-mensur karışık yazdığı halde, Yûsufî, İslam dünyasının üç büyük dili Arapça, Farsça ve Türkçe ile kaleme aldığı manzum eseri ile ona karşılık vermiştir. Şair böylece yapı olarak Fettâhî'yi örnek alsa da onunkinden daha zengin içerikli bir eser ortaya koymayı hedeflemiştir. Bu yazının amacı hakkında çok az çalışmanın bulunduğu Şebistân-ı Hayâl tarzının yapısal özelliklerini incelemektir. Burada önce hakkında fazla bilgi bulunmayan Yusufî'nin hayatı ve edebi kişiliği üzerinde durulacak daha sonra Şebistân-ı Hayâl tarzının özellikleri ve Türk edebiyatında bıraktığı izler üzerinde durulacak ve Yusufî'nin eseri bu yönüyle değerlendirilecektir.
Keywords
Abstract
One of the leading factors of the development in civilization is the search for originality. In the literature and the art this search has been bringing the newness and competiton. As a result of this inquiry, Muhammad b. Yahya Sibak Fattahi (d. 1448), Persian poet, had been one of those who succeeded to leave behind permanent traces in literature not only in his own but also many others. Fattahi who not only left behind many unique works in shape and content but also got many followers especially by Husn u Dil (Beauty and Heart), an allegoric work, and Shabistan-i Khayal, (The bedroom of imagination), a work based on the word-play and the intrigues of imagination in many cultures, Persian, Turkish and Hindu. His works, especially those two left long lasting reflections on the classical Turkish literature. They have been not only translated into Turkish but also commentaries and the parallels have been created on them. Among those who composed the parallels to Shabistan-i Khayal has been Yusufi, a 17th century Turkish poet. Although Fattahi penned his work only in Persian and as a mixture of poetry and prose, Yusufi answered him by three leading languages of Islamic world, Arabic, Persian and Turkish only in poetry. By this, although he adopted Fattahi’s work in shape, he aimed at creating a work richer in the content. The aim of this paper is to study the structure of Shabistan-i Khayal style on which only a few work has been done. First, we will investigate Yusufi’s life and works on whom very little is known. And then we will analyze the structure of Shabistan-i Khayal style and its traces on Turkish literature. Finally, we will try to avaluate Yusufi’s work on this regard.
Keywords
- Abdü'l-Kerim b. İbrahim el-Cîlî, Besmelenin Şerhi, Tercüme Seyyid Hüseyin Fevzi Paşa, Sadeleştiren M. Yuluğ, İstanbul: Kitsan, 1996.
- Abdurrahmân Gubârî, Gece Diyarından Hayaller: Şebistân-ı Hayâl, Çev., Gökhan Gökmen, İstanbul: Büyüyen Ay Yay., 2015.
- Yûsufî: Şebistân-ı Hayâl (İnceleme-Metin), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016. Bu
- nüshasındaki Türkçe beyitleri içeren metni yayınlanmıştır, Yûsufî, Şebistân-ı Hayâl, Haz. Cemal Bayak, İstanbul: 2016.
- Eserdeki Arapça ve Farsça beyitlerin tercümesini de içeren metni 2018 yılında yayınlanacaktır.
- Ahdî, Gülşen-i Şu‘arâ, Haz. Süleyman Solmaz,Ankara: E-Kitap Kültür ve Turizm Bakanlığı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78461/ahdi---gulsen-i-suara.html. Erişim. 15.09.2014.
- Aksu, Hüsamettin, "Hurûfîlik", TDVİA, İstanbul, 1998, C. 18 s. 408-412.
- Akün, Ömer Faruk, "Dîvân Edebiyatı", TDVİA, İstanbul, 1994, C. 9, s. 389-427.
- Alioğlu, Güler, Fattâhî Nişâbûrî ve Hüsn-i Dil, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1988.
- Ateş, Süleyman, İşârî Tefsir Okulu, Ankara: Ankara Üniversitesi, 1974.
- Ayan, Hüseyin "Cevrî İbrâhim Çelebi", TDVİA, İstanbul, 1993, C. 7 s. 460-461.
- Beşenk, Gamze, Yûsufî: Şebistân-ı Hayâl (İnceleme-Metin), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
- Bilkan, Ali Fuat, Türk Edebiyatında Muammâ, Ankara: Akçağ Yay., 2000.
- Bozhüyük, Mehmet Emin, "Hurûf", TDVİA, İstanbul, 1998, C. 18, s. 397-401.
- Cevrî: Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni, Haz. Hüseyin Ayan, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, 1981.
- Ceylan, Ömür, "Dini-Tasavvufi Edebiyatımızla Divan Edebiyatımızdaki Harf Telakkilerinin Mukayesesi Üzerine Bir Deneme", İlmi Araştırmalar, 5 (İstanbul 1977), s. 141-152.
- Çakıcı, Bilal, Fedaî: Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
- Çelebioğlu, Amil, Türk Edebiyatında Mesnevi (XV. yy'a Kadar), İstanbul: Kitabevi Yay., 1999.
- Çelebioğlu, Âmil, "Harflere Dair", Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, Haz. Nihat Öztoprak, Sebahat Deniz, İstanbul: MEB, 1998, s. 599-606.
- Çelebioğlu, Âmil, "Elif Harfiyle İlgili Bazı Edebî Husûsiyetler", Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, Haz. Nihat Öztoprak, Sebahat Deniz, İstanbul: MEB, 1998, s. 607-624.
- Çiçekler, Mustafa, "Mesnevî", TDVİA, İstanbul, 2004, C. 29, s. 320-322.
- Demirli, Ekrem, İslam Metafiziğinde Tanrı ve İnsan, İstanbul: Kabalcı Yay., 2012.
- Durmuş, İsmail, "Harf", TDVİA, İstanbul, 1997, C. 17, s. 158-163.
- Elbir, Bilal, "Türk Edebiyatında Mu’ammâ ve Sürûrî'nin Bir Mu’ammâ Şerhi", Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C. 4/6 (Fall 2009), s. 83-94.
- Elbir, Bilal, "XVI. Yüzyıl Şerh Edebiyatı İçinde Şerh-i Şebistân-ı Hayâl'in Önemi", Katamonu Eğitim Dergisi, C. 13/2 (Ekim 2005), s. 623-632.
- Elbir, Bilal, Sururi'nin Şerh-i Şebistan-ı Hayal'i-Metin-İnceleme, İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2003.
- Erkal, Abdulkadir, "Divan Şiirinde Şebistân-ı Hayâl Tarzı Üzerine", A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 41 (Erzurum), s. 35-45, 2009.
- Fârâbî, Harfler Kitabı: Kitâbu’l-Hurûf, Çev. Ömer Türker, İstanbul: Litera Yay., 2008.
- Gölpınarlı, Abdülbaki, Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1953.
- Gül, Halim, Mesnevî'de Tasavvufî Tefsir, İstanbul: insan Yay., 2014.
- İbn Arabi, Fütûhât-ı Mekkiyye: Besmele ve Fatiha'nın Sırları, Terc. Ekrem Demirli, İstanbul: Litera Yay., 2015.
- İbn Arabi, Harflerin İlmi, Çev. Mahmut Kanık, Bursa: Asa Yay., 2000.
- İpekten, Haluk, İsen, Mustafa, Kılıç, Filiz, Aksoyak, İsmail Hakkı, Eyduran, Aysun, Şair Tezkireleri, Ankara: Grafiker Yay., 2002.
- Kâtip Çelebi, Keşfü’z-Zünûn, Haz. Şerafettin Yaltkaya, Kilisli Rıfat Bilge, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1971.
- Kocatürk, Vasfi Mahir, Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: Edebiyat Yay., 1970.
- Köksal, Mehmet Fatih, "Yûsuf (Sîneçâk)", Türk Edebiyatında İsimler Sözlüğü http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=349 Erişim: 09.04.2015.
- Kur’an-ı Kerim Meâli, Haz. Halil Altuntaş, Muzaffer Şahin, Ankara: DİB, 2011.
- Kurnaz, Cemal, Halil Çeltik, Divan Şiiri Şekil Bilgisi, Ankara: Kurgan Edebiyat, 2013.
- Levend, Agâh Sırrı, Türk Edebiyatı Tarihi I, Ankara: TTK, 1984.
- Onay, Ahmet Talat, Mazmunlar ve İzahı, Haz. Cemal Kurnaz, Ankara: Akçağ Yay., 2000.
- Özcan, Azmi, "Mevlânâ Yûsufî", TDVİA, İstanbul, 2004, C. 29, s. 454.
- Öztoprak, Nihat,"Bursalı Feyzi Efendi’nin Elifnâmeleri", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. XXXV, s. 135-167, 2006.
- Pala, İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yay., 1989.
- Saraç, M. A. Yekta, Klâsik Edebiyat Bilgisi: Belâgat, İstanbul: 3F Yay., 2007.
- Sarı, Mehmet Ali, "Harf: Tefsir", TDVİA, İstanbul, 1997, C. 16, s. 163-165.
- Schimmel, Annemerie, Sayıların Esrarı, Türkçesi Mehmed Temelli, Bursa: Verka Yay., 1993.
- Şentürk, Ahmet Atilla-Ahmet Kartal, Eski Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Dergah Yay., 2015.
- Tökel, Dursun Ali, Divan Şiirinde Harf Simgeciliği, Ankara: Hece Yay., 2003.
- Tökel, Dursun Ali, Divan Şiirinde Mitolojik Unsurlar, Ankara: Akçağ Yay., 2000.
- Uluç, Tahir, "İbn Arabî'de Mistik Sembolizm", Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 7 (2006), S. 16, s. 151-190.
- Uyan, Ömer, Akdeniz, Metin, "Yağlıkçızâde Mehmed Emin Paşa'nın Gülşen-i Hayâl Adlı Eseri", Prof.Dr. İsmail Çetişli Hatıra Kitabı, Editör Mehmet Surur Çelebi, Ankara: Akçağ Yay., 2016, s. 432-443.
- Uzun, Mustafa, "Ebced", TDVİA, İstanbul, 1994, C. 10, s. 68-70.
- Üstüner, Kaplan, Divan Şiirinde Tasavvuf, Ankara: Birleşik Yay., 2007.
- Yazar, Sadık, Anadolu Sahası Klasik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2011.
- Yazıcı, Tahsin, "Fettâhî", TDVİA, İstanbul, 1995, C. 12, s. 485-486.
- Yurdagür, Metin, "Cefr", TDVİA, İstanbul, 1993, C. 7, s. 215-218.
