Author :
Abstract
Türkçenin şart bildiren –sA(r) eki, en eski devirerden başlayarak diğer kiplerle birlikte kullanılmıştır. Bu kullanımda şart eki sonrasında gelen ana cümlenin yüklemi geniş zaman, gelecek zaman, emir, gereklilik gibi henüz gerçekleşmemiş, tasarı halinde olan bir kipten oluşur (Fiil + -sA(r) + kişi zamiri, Fiil + gelecek z., geniş z., emir, gereklilik + kişi zamiri). Bu, şart ekinin henüz gerçekleşmemiş eylemleri bildirmesinden kaynaklanan bir durumdur. Buna karşın, Kutadgu Bilig’de Fiil + -sA, Fiil + -DI, -DU + iyelik kökenli kişi eki yapısından oluşan örnekler az değildir. Bu tür yapıları az da olsa runik harfli metinlerde, Uygurcanın bazı metinlerinde, Karahanlı Türkçesi Kur’an Tercümelerinde ve Atebetü’l-Hakayık’da da görmek mümkündür. Bu çalışmada aşağıda örnekeri verilen şart eki kullanımının cümleye kattığı anlam değerleri üzerinde durulacak, bu yapının nedenleri ve sonuçarı tartışılacaktır. Bu yapının cümleye anlam etkisi nedir?, Bu kullanımın vezin ile ilgisi var mıdır? Mensur eserlerde de bu yapıya rastlanır mı?, Bu kullanım geçmişteki tecrübelere yapılan göndermelerle mi ilgilidir? Daha sonraki dönemlerde bu tür kullanıma rastlanır mı?, sorularına cevap aranacaktır. yatıg e?gü tutsa yarur er közi / ümeg e?gü tutsa ya?ıldı sözi (KB 496) yana beg yakın tutsa isiz kişi / isiz kıldı atın hem il kün işi (KB 2259) ma?a bolsa fazlı? kutuldı özüm / eger bolsa adli? katıglık ma?a (AH 40)
Keywords
Abstract
Condition suffix in Old Turkic –sA(r) had been used with other tense. The predicate of main sentence occurred from aorist, future tense, imperative or requirement mode in this usage (Verb + -sA(r) + personal pronoun, Verb + aorist, future tense, imperative or requirement mode + personal pronoun). Because the concept of condition hasn’t been realized yet. But, the use condition suffix –sA with past tense, examples for Verb + -sA, Verb + -DI, -DU + possessive suffix origin personal suffix weren’t less in Kutadgu Bilig: yatıg e?gü tutsa yarur er közi / ümeg e?gü tutsa ya?ıldı sözi (KB 496) yana beg yakın tutsa isiz kişi / isiz kıldı atın hem il kün işi (KB 2259) ma?a bolsa fazlı? kutuldı özüm / eger bolsa adli? katıglık ma?a (AH 40)Same usage for condition suffix –sA was seemed in Kur’an Translations of Karakhanid periods and Atebetü’l-Hakayık. In this study, we will search meaning speciality of this usage and we will discusse the reasons and the results of this usage. Also we will seek answers following questions: • Is there any relation with prosody of poetry?• It has been observed prose texts?• Did this structure use next periods of Turkic? • Did this usage make reference to past experiences?
Keywords
- Arat, Reşit Rahmeti (1999), Kutadgu Bilig I Metin, 4. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- ___ (1974), Kutadgu Bilig II, Çeviri, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
- ___ (1979), Kutadgu Bilig III, İndeks (Hazl.: Kemal Eraslan, Nuri Yüce, Osman F. Sertkaya), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
- ___ (1999), Eski Tür Şiiri, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
- Demir, Nurettin & Emine Yılmaz (2003) Türkçe El Kitabı, Grafiker Yayınları, Ankara.
- Develi, Hayati (1995), “Sa Morfemli Yardımcı Cümleler ve Bunlarla Kurulan Birleşik Cümleler Üzerinde Bir İnceleme”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Ankara, s. 115-152.
- Edib Ahmed bin Yüknekî, Atebetü’l-Hakâyık, (Hazl.: Reşit Rahmeti Arat), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1992.
- Ercilasun, Ahmet B. (2014), Kutadgu Bilig Grameri –Fiil-, 2. Baskı, Akçağ Yayınları,
- Hacıeminoğlu, Necmettin (2008), Karahanlı Türkçesi Grameri, 3. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Gülsevin, Gürer (1990), “Türkçede Şart Gerundimu Üzerine, Türk Dili 467, Ankara, s. 276-279.
- Karahan, Leyla (1994), “-sa/-se Eki Hakkında”, Türk Dili 516 (Aralık), Ankara, s. 471- 474.
- Kutadgu Bilig Tıpkıbasım I, Viyana Nüshası, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2015.
- Kutadgu Bilig Tıpkıbasım II, Fergana Nüshası, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2015.
- Kutadgu Bilig Tıpkıbasım III, Mısır Nüshası, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2015.
- Yaylagül, Özen (2002), Türk Dilinde –sA(r)’lı Kuruluşlar (tarihi-karşılaştırmalı bir durum çalışması), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, Malatya.
- yise birse dünya tirilse kutun / takı bir ajunda bu buldı töre (KB 1976)
- iweklik beliŋ ol kamuġka yawuz / kalı bolsa begke yüzi boldı boz (KB 1996)
- kayu beg sak erse ilin bekledi / yaġı boynı yençti üze örkledi (KB 2016)
- kayu beg törü birse ilde köni / ilin itti koḍtı yaruttı küni (KB 2017)
