Author :
Abstract
Türklük bilimi araştırmalarının malzeme açısından zengin olan alanlarından biri tarihî metinlerdir. Asya’nın uzak topraklarından Avrupa içlerine kadar uzanan bir kültür ve medeniyetin temsilcisi olan Türklerin bu tarihsel ilerleyişi beraberinde büyük bir külliyatın ortaya çıkmasını sağlamıştır. Özellikle İslamiyet’in Türkler tarafından kitleler hâlinde kabul edilmesiyle birlikte Arap alfabesiyle yazılan, Türkçeye tercüme edilen çok sayıda metin, bu medeni ilerleyişin göstergelerinden yalnızca biridir. Tarihî metinler, başta din olmak üzere konu çeşitliliği bakımından da geniş başlıklar silsilesi meydana getirirler. Bu çeşitlilik içinde araştırmacı ve okuyucuların dikkatini çeken konulardan biri de insanın fiziksel özellikleriyle karakter yapısına dair birtakım açıklamalar, yorumlar ve tasvirler yapan kıyafetname metinleridir. Türk Edebiyatında telif ve tercüme olmak üzere çok sayıda kıyafetname türü metin mevcuttur. Bu çalışmada da bir kıyafetname metni olan Dımışkî’nin Arapça yazdığı, Silistrevî’nin Türkçeye çevirdiği Kıyafetname adlı eser içerdiği koşut sözler açısından değerlendirilmeye çalışılmıştır. Koşutluk, özellikle şiir dili üzerine yapılan çalışmalarda sıklıkla değinilen, manzum metinler yanı sıra mensur metinlerde de müelliflerin sıklıkla tercih ettiği yapı ve anlam açısından birbirine denk veya birbirini çağrıştırma özelliği yüksek sözler bütünüdür. Koşutluk, Türkçenin en eski metinleri olan Orhun Yazıtları’nda da çokça örneği tespit edilen ve Türkçe yazılan, Türkçeye tercüme edilen birçok metinde metni okuyan, dinleyen kişilerin zihninde kalıcılığı artırmak yanı sıra belli bir ahenk, uyum oluşturmak için de yapı ve anlam bütünlüğüne sahip söz gruplarını içerir. Çalışmaya konu olan Kıyafetname’de de çok sayıda söz bütünü olarak kendisini gösteren, ilgili metnin anlaşılma seviyesini yükseltirken ses bilgisel açıdan da ahenk oluşturan bir özellik sergiler. Çalışmada bu tür koşut sözler kuruluş özelliklerine göre tasnif edilerek belirtilmeye çalışılmıştır.
Keywords
Abstract
One of the material plentiful departments of Turkish studies is historical texts. The Turks, who represent a culture and civilization that extends from the distant lands of Asia to the interior of Europe this historical progress led to the occurence of a great corpus. Especially with the acceptance of Islam by the Turks as a mass a great number of texts written in the Arabic alphabet and translated into Turkish are just one indication of this civilized progress. Historical texts constitute a wide range of titles in terms of variety of subjects, especially religion. Within this variety, one of the subjects that attracted the attention of researchers and readers is the dress texts that make some explanations, comments and descriptions about the physical characteristics of the human and the character structure. There are many types of dress text, including copyright and translation in Turkish literature. In this study, it was studied in terms of the parallel words it contains, the Kıyafetname that Dimiski wrote in Arabic and translated by Silistrevi into Turkish. Parallelism is a set of words which are often mentioned in the studies on poetry, and which are similar or recall each other in verse texts as well as in prose texts in terms of structure and meaning that the authors frequently prefer. Parallelism Orkhon Inscriptions, which are the oldest texts in Turkish, includes words groups that include structure and meaning integrity in order to increase the permanence of the minds of the people who read and listen to the texts in many texts which are written in Turkish and translated into Turkish. In this Kıyafetname, which is seen as a lot of words, it increases the comprehension level of the related text and has a structure that harmonizes the information. In the study, these parallel words were classified according to the characteristics of the organization.
Keywords
- Aksan, D. (1971). Kavram alanı-kelime ailesi ilişkileri ve Türk yazı dilinin eskiliği üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 253-262.
- Aksan, D. (2000). En Eski Türkçenin İzlerinde. İstanbul: Simurg Yayınları.
- Aksan, D. (2006). Şiir Dili ve Türk Şiir Dili. (6. Baskı), Ankara: Engin Yayınevi.
- Brockelmann, C. (1977). Dimeşkî. İslam Ansiklopedisi, III, İstanbul: MEB Yayınları, 588.
- Çelebioğlu, A. (1998). Kıyâfet ilmi ve Akşemseddinzâde Hamdullah Hamdî ile İbrahim Hakkı’nın kıyâfetnâmeleri. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, Ankara: MEB Yayınları, 225-262.
- Erden, A. (1998). Anlatı metinlerinde bilgisel yapıdan sözdizimsel-biçimbirimsel yapıya, konudan özneye geçiş olgusu ve adların kavram alanı üzerine. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 15, 1, 25-38.
- Güneş, B. (2015). Arapçadan Türkçeye tercüme edilen bir kıyafetname metni üzerine. Turkish Studies, 10, 8, 1259-1274.
- Karahan, L. (1999). Türkçede Söz Dizimi. (6. Baskı), Ankara: Akçağ Yayınları.
- Özdemir, E. (1990). Örnekli Açıklamalı Edebiyat Bilgileri Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Öztürk, R. (2011). Kutadgu Bilig’de geçen “bayat” kelimesinin anlamı ve kavram alanı. Dil Araştırmaları, 9, 23-34.
- Özünlü, Ü. (2001). Edebiyatta Dil Kullanımları. İstanbul: Multilingual Yayınları.
- Tekin, T. (1998). Orhon Yazıtları (Kültigin, Bilge Kağan, Tunyukuk). İstanbul: Simurg Yayınları.
- Türkçe Sözlük (2005). (10. Baskı), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
