Author :
Abstract
Diller devamlı gelişmektedir. Bu yüzden bazı eski kelimeler kullanımdan çıkmakta ve ihtiyaca göre onun yerine yeni kelimeler eklenmektedir. Bununla birlikte eski dönemlerde kullanılan kelimeler, fiiller kullanımını çeşitli şekillerde sürdürebilmektedirler. Bunun farkında olup eski metinlerin dilini anlamamız, günümüz dillerini anlamamızı kolaylaştıracaktır. Bu anlamda fiiller bir dilin zenginliğini ortaya koymada önemli rol oynar. Biz bunun farkında olup dilimiz için son derece önemli olan Ali Şîr Nevâî’nin Muhakemetü’l-Lügateyn adlı eserini ele aldık. Nevâî’nin bu eserinde değindiği arġada-, avun-, aylan- (eylen-), çayḳal-, divdeşi-, iglen-, igren-, irik-, işen-, ḳımsan-, ḳına-, ḳısta-, ḳozġal-, savrul- fiillerinin günümüze kadar varlığını koruyup korumadığı ya da farklı anlamlarda kullanılıp kullanılmadığını tespit etmek amacıyla Türkçenin çeşitli merhalelerinde yazılmış yaklaşık 80 kadar eseri (Bunların içinde yüksek lisans-doktora tezleri, yayınlanmış eserler ve makaleler vardır) taradık ve elde ettiğimiz bilgileri derledik. Eserde geçen arġada-, divdeşi- ve ḳımsan- fiillerine taranan eserlerde rastlamadık. Ancak bu durum fiillerin o dönemlerde kullanılmadığı anlamını taşımıyor. Çünkü eserlerde ihtiyaç duyulan fiiller, kelimeler seçilir ve kullanılır. Bu yüzden kesin bir hüküm vermek yanlış olur. Avunmak, aylanmak, çaykalmak, iglenmek, iğrenmek, irikmek, işenmek, kınamak, kıstamak, kozgalmak ve savrulmak filleri incelediğimiz metinlerde tespit edilmiştir. Çalışmamızda taradığımız metinlerde fiiller tespit edilirken sadece Muhakemetü’l-Lügateyn’de geçtiği anlam tespit edilmemiş, aynı zamanda farklı anlam ve ses değişmesi olan kelimeler de dikkate alınmıştır.
Keywords
Abstract
Languages are constantly evolving. Therefore, some old words are out of use and new words are added instead. However, the words and verbs used in ancient times can continue to use in various ways. Being aware of this and understanding the language of old texts will make it easier for us to understand today's languages. In this sense, verbs play an important role in revealing the richness of a language. We are aware of this and we have dealt with Ali Şîr Nevâî's Muhakemetü’l-Lügateyn which is very important for our language. Nevâî mentioned in this work argada-, avun-, aylan- (eylen-), çaykal-, divdeşi-, iglen-, igren-, irik-, işen-, kımsan-, kına-, kısta-, kozgal-, savrul- In order to determine whether the verbs still exist or have been used in different meanings, we have scanned approximately 80 works written in various stages of Turkish language (including master's and doctoral theses, published works and articles) and compiled the information we obtained. The argadamak, divdeşimek and kımsanmak verbs in the work did not come across in the works scanned. However, this does not mean that the verbs were not used at that time. Because the verbs and words needed in the works are selected and used. Other verbs have been identified in the works we have examined. In determining the verbs in the texts we searched in our study, not only the meaning of the word in Muhakemetü’l-Lügateyn, but also words with different meaning and sound changes were taken into consideration.
Keywords
- Akça, H. (2009). Ankara ili ağızları (inceleme-metinler-dizin) (Doktora Tezi). Gazi
- Akdemir, Y. (2015). Kemâleddîn Hüseyin Harezmî'nin Çağatay Türkçesiyle Kasîde-i Bürde şerhi(İnceleme, metin, çeviri, gramatikal dizin) (Doktora tezi). Dicle Üniversitesi, Diyarbakır.
- Akkuş, M. (1995). Kıtab-ı Gunya (İnceleme-metin-indeks-tıpkı basım). Ankara: TDK Yayınları.
- Arat, R. R., Eraslan, K., Sertkaya, O. F., Yüce, N. (Ed.). (1979). Kutadgu Bilig III (İndeks), İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
- Arat, R. R. (2006). Atabetü’l-Hakayık. Ankara: TDK Yayınları.
- Atalay, B. (1945). Ettuhfet-üz-Zekiyye Fil-Lûgat-it-Türkiyye (2. Cilt). İstanbul: TDK
- Babacan, V. (2013). Yunus Emre'nin Risaletün Nushiyye'si ve Divan'ı (Giriş-İnceleme-Metin- Dizin) (Yüksek lisans tezi). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
- Barutçu, F. S. B. (1996). Muḥākemetü’l-Lüġateyn. Ankara: TDK Yayınları.
- Bilgin, A. (1996). Nazmü’l-Hilâfiyyat Tercümesi. Ankara: TDK Yayınları.
- Cebeci, C. (2018). Asanbek Stamov'un Çüy Bayanı hikâyesi üzerine bir dil incelemesi (aktarma-inceleme-dizin) (Yüksek lisans tezi). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.
- Clasuon, Sir G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth century Turkish. Oxford, UK: Oxford University Press.
- Çapanoğlu, G. (2014). Ümmî İsâ Mihr ü Vefâ (Dil İncelemesi-Metin-Gramatikal Dizin). (Yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
- Çolak, D. (2019). Saha (Yakut) Türklerinin Kııs Debeliye destanı üzerine bir gramer incelemesi (Doktora tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Demir, G. (2019). Zeyneb Biyişeva'nın hikâyeleri üzerine Başkurt Türkçesi dil incelemesi (İnceleme-metin-dizin) (Yüksek lisans tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
- Demirci, Ö. Ü. ve Karslı, S. (2014). Kutb’un Husrav u Şīrīn’i (Dizin). İstanbul: Kesit
- Demirel, Ö. (2005). Tezkiretü'l-Evliyâ tercümesi- Giriş-Metin-Dizin (1a-11041) (Yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Durmuş, M. (2002). Ak Möör Destanı transkripsiyon, aktarma, gramatikal dizin (Yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Ekşioğlu, S. (2012). Kadı Hüseyin Ispartavi Manzume-i Akaid: Tenkitli metin-dil incelemesi- gramatikal dizin (Yüksek lisans tezi). Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Rize.
- Güçtekin, S. (2019). İsmail Habib Sevük'ün 'Tuna'dan Batı'ya' ve 'Yurttan Yazılar' adlı eserlerinin söz varlığı, (Yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
- Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü (I-II).
- Hasanoğlu, M. (2016). Hüseyin Cahit Yalçın'ın Hayâl İçinde romanında söz varlığı (Yüksek Lisans Tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
- İlgör, A. (2015). İhsan Oktay Anar'ın Puslu Kıtalar Atlası romanında söz varlığı (Yüksek Lisans Tezi). Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
- Karabatak, N. B. (2019). Mehmet Niyazi Özdemir'in tarihî romanlarında isim (Yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversite Sosyal Bilimler Üniversitesi, Sakarya.
- Karadavut, E. (2019). Kitāb-ı Silāḥşōr (İnceleme-metin-dizin-tıpkıbasım) (Yüksek Lisans Tezi). Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat.
- Kavallı, S. (2016). Babur-Nāme’nin [304a-382a] arasındaki bölümü (Metin, Gramatikal Dizin Ve Sözlük) (Yüksek Lisans Tezi). Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler
- Kavuk, Ü. (2019), Turgut Güler'in tarihî roman üçlemesinde gramatikal dizin ve bazı kelime grupları (Yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
- Keskinel, Ş. (2016), Hüseyin Cahit Yalçın'ın 'Nadide' romanının söz varlığı (Yüksek lisans tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
- Kirik, E. (2018). Firdevsî-i Rûmî'nin Süleymân-nâmesi -75. cilt(Giriş-inceleme-tenkitli metin- dizin-sözlük) (Doktora tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
- Kolazlı, M. (2019), Ibıray Altınsarin 'Kel, Balalar, Okılık' (Dil incelemesi-metin-dizin) (Yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
- Kök, A. (2004). Karahanlı Türkçesi satır-arası Kur'an tercümesi (TİEM 73 1v-235v/2) giriş- inceleme-metin-dizin (Doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
- Özcan, S. (2018). Sabahattin Ali'nin 'Kuyucaklı Yusuf' romanında sözvarlığı (Yüksek lisans tezi). Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
- Özkan, E. (2019). Tezkiretü'l Evliya (Budapeşte nüshası) gramatikal dizini (Yüksek lisans tezi). Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
- Öztürk, F. (2005). Molla Nizamü'd-din Áòunum Hikmet-i Nizamü'd-din : Cilt II. 1a-55b Varakları Arası: İnceleme-Metin-Dizin (Yüksek lisans tezi). Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bişkek.
- Öztürk, R. (1997) Ali Şîr Nevâî'nin Dili Hakkında. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 1995 (43), 369 – 376.
- Petek, E. (2018). 15-18. yy. Nogay-Kazak Jırav ve akınlarının dili (Giriş-inceleme-metinler- sözlük) (Doktora tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
- Rezaei, M. (2015). İran - Zencan bölgesi, Kaydar ve yöresi ağızları (Doktora tezi). Gazi
- Sağol, G. (1993). Harezm Türkçesisatır arası Kur'an Tercümesi (Giriş-Metin-Sözlük) (Doktora tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
- Solmaz, A. O.(2007). Tutmacı'nın Gül ü Hüsrev adlı eseri (Doktora tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
- Tamir, N. (2019). Muhammed Sâdık Kâşgarî'nin târîh-i reşîdî tercümesi defter-i evvel (İnceleme - metin - dizin) (Doktora tezi). Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Ankara.
- Tekalin, H. N. (2002). Er Koşoy Destanı transkripsiyonlu metin, aktarma, gramatikal dizin (Yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Tekin, Ş. (1971). Ugurca Metinler II- Maytrısimit. Ankara.: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
- Terzioğlu, H. (2016). Babur-Nâme’nin [245a-304b] Arasındaki Bölümü (Metin, Gramatikal Dizin Ve Sözlük) (Yüksek lisans tezi). Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler
- Timurtaş, F. K. (1994). Eski Türkiye Türkçesi XV. Yüzyıl (Gramer-metin-sözlük). İstanbul: Enderun Kitabevi.
- Toparlı, R. (1992). İrşâdü’l-Mülûk Ve’s-Selâtîn. Ankara: TDK Yayınları.
- Tülübaş, T. (2017). Hüsrev ü Şirin metin-dil özellikleri-gramatikal dizin (Yüksek lisans tezi). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Muğla.
- Uysal, F. F (2010) 'Mücerrebnâme' edisyon kritik ve dizin (Yüksek lisans tezi). Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.
- Üşenmez, E. (2010). Karahanlı Türkçesi Sözlüğü İstanbul: Doğu Kitapevi.
- Ünlü, S. (2004). Karahanlı Türkçesi Sstır arası Kur'an tercümesi TİEM 73, giriş-metin- inceleme-analitik dizin (Doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Vural, H. (1999). Letayif-Name (giriş-transkripsiyonlu metin-gramatikal dizin) (Doktora tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
- Yaman, Ü. (2016). Doğu Türkçesi ile yazılan Sirâcü'l Kulûb (gramer-metin-çeviri-dizin) (Doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
- Yeleoğlu, A. (2018). Kaşgar'da 1923-1940 arası basılan yayınların dili: Çağatayca ve Yeni Uygurca ile karşılaştırma (Doktora tezi). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
- Yılmaz, E., Demir, N. ve Küçük, M.(2013). Kısas-ı Enbiya (Metin, sözlük-dizin, notlar).
- Yücel, B. (1995). Bâbür Dîvânı (Gramer-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
- Zabetimiandoab, N. (2019). Anadolu dışında yazılan mevlid metinleri (Tatar, Özbek) (İnceleme-metin-dizin) (Doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler
- Zhamalian, K. (2016). Kıpçakçanın söz varlığı (Doktora tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
