PROPAGANDA TEKNİKLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Author :  

DOI : 10.29228/ijla.45704
Year-Number: 2020-34
Language : Türkçe
Konu : Türkçe Eğitimi
Number of pages: 201-222
Mendeley EndNote Alıntı Yap

Abstract

Eleştirel bir okurun bilmesi ve farkında olması gereken propaganda genellikle tek yönlü bir iletişim olarak tanımlanmaktadır. Ülkemizde; uluslararası ilişkiler, halkla ilişkiler, tarih, siyaset, sahne sanatları, radyo-televizyonculuk, kamu yönetimi, iletişim, hukuk, din ve edebiyat alanlarında propaganda konulu çalışmaların sıklıkla yapıldığı eğitim alanında ise propaganda ile ilgili çalışmaların literatürde neredeyse yer almadığı görülmektedir. Oysa Türkçe dersinin özel amaçlarında öğrencilerin okuduklarını eleştirel bir bakış açısıyla değerlendirme amacı yer almaktadır. Bu çalışmada öncelikle eğitim alanında yapılacak propaganda konulu çalışmalara kaynaklık etmek için propaganda için kullanılan teknikleri araştırmak amaçlanmaktadır. Bu amaçla literatür taraması yapılarak propaganda konulu çalışmalara ulaşılmıştır. Doküman taraması yöntemi ile çalışmalarda propaganda amaçlı hangi tekniklerin kullanıldığı araştırılmıştır. Araştırma sonucu ulaşılan bazı propaganda tekniklerinin benzer şekilde açıklanan farklı isimler verilmiş teknikler olduğu görülmüştür. Benzer şekilde açıklanan propaganda teknikleri açıklamaları değerlendirilerek birleştirilmesi önerilmiş propaganda teknikleri sınıflandırılmış ve frekansları oluşturulmuştur. İncelenen çalışmalarla sınırlı olarak frekans değeri en yüksek olan propaganda tekniklerinin Propaganda Analiz Enstitüsünün önerdiği ad takma, kart yığma, tanıklık, halk adamı, parıltılı genellemeler, transfer, tren ve kaçınılmaz zafer teknikleri olduğu ortaya çıkmıştır. İncelenen çalışmalarda duygulara başvurma, basitleştirme, düşmanın saptanması, önyargıların kullanımı, muğlaklık, tekrar, tamamen yalan, akla uygun hale getirme, sloganlar, iddia, kötünün iyisi, ima, üslubu güzelleştirme, bilgiyi işlemden geçirme, karşılaştırma, söylenmemiş kabuller teknikleri sık kullanılan teknikler olarak ortaya çıkmıştır.

Keywords

Abstract

Abstract Propaganda that a critical reader should know and be aware of is generally defined as a one-way communication. Although there are frequent studies on propaganda in the fields of international relations, public relations, history, politics, performing arts, radio-television, public administration, communication, law, religion and literature, it is seen that propaganda studies in the field of education in our country are almost not included in the literature. However, the special purposes of the Turkish lessons include the purpose of evaluating what students read with a critical perspective. In this study, first of all, it is aimed to investigate the techniques used for propaganda to be a source for propaganda studies in the field of education. For this purpose, studies on propaganda have been achieved through literature review. It has been investigated which techniques used for propaganda purposes in this study with document analyzing method. It has observed that some propaganda techniques obtained as a result of the research are similarly explained and given different names. The propaganda techniques which is explained same way has been evaluated and then suggested to be combined, classified and their frequencies has been formed. Limited by the studies examined, it has been revealed that the propaganda techniques with the highest frequency are the techniques of name calling, card stacking, testimonials, plain folks or common man, glittering generalities, transfer, bandwagon and inevitable victory techniques suggested by the Propaganda Analysis Institute. In this studies examined, techniques of emotional appeals, simplification, pinpointing the enemy, using prejudices, vagueness , repetition, lying, rationalization, slogans, assertion, least of evils, implication, euphemism, processing information, comparing, assumptions techniques are frequently used techniques has emerged.

Keywords

Kaynakça

  • Brown (1963: 26-35) ortalama olarak insan zihinlerinde bulunan baskalıp yolları izlediğinibelirttiği özel propaganda tekniklerini şöyle sıralamaktadır: Önyargıların kullanımı,isimlerin değiştirilmesi, seçme, düpedüz yalan, tekrar, iddia, düşmanı saptama, otoriteye sığınma.
  • (Brown, 1963: 26-27)’nin önyargıların kullanımı adıyla verdiği teknikte insanlarınsınıflandırılmasının gerçek deneyimlerin önüne geçebileceğini belirterek böylece bireylerintepkilerinin şahsa ait olarak değil ait olduğu sınıfın tepkisi olarak algılanması sonucuönyargı oluşması şeklinde açıklamaktadır. Açıklamadan anlaşılacağı üzere bu teknik adtakma tekniğine benzemektedir ki Brown (1963) da zenci, yahudi, kapitalist gibi önyargıiçeren isimlendirmeleri örnek olarak sıralamaktadır. Farklılık ise sınıflamaların öncedenvarolması ve sonradan önyargıya sebep olması ad takmanın ise önyargıya sebep olmakamacıyla önce yapılması noktasındadır. Brown (1963: 27)’nin isimlerin değiştirilmesiadıyla verdiği tekniği ise propagandacının kominist yerine kızıl ifadesi şeklinde olumlu yada olumsuz terimler kullanarak dinleyicilerini etkilemeye çalışması olarak açıklamaktadırki bu teknik ad takma tekniği içinde değerlendirilebilir. Brown (1963: 27) tamamen yalanolarak verdiği tekniği uydurma hikayeler şeklinde örneklemekte ve yalanı ve sahteciliğipropagandacının hazır kaynağı olarak açıklamaktadır. Brown (1963: 27)’ninpropagandacının amacına uygun verileri seçmesi şeklinde açıkladığı seçme tekniği ise kartyığma tekniği ile aynı şekilde açıklanmaktadır. Brown (1963: 28) iddia tekniğinipropagandacı nadiren tartışmaya girer fakat tezi lehine güçlü iddialar sunar şeklindeaçıklamaktadır. Brown (1963: 28) düşmanın saptanması tekniğini, propagandacınınsadece bir konu üzerine değil aynı zamanda hedef kitlesinin iradesini bozan gerçek ya dahayali bir düşmana karşı messaj vermesi de faydalıdır, şeklinde açıklamaktadır. Brown(1963: 28) otoriteye başvurma tekniğini; önerilerin bir otoriteye dayandırılması şeklindeaçıklamaktadır. Bu teknik, Lee ve Lee (1939: 23)’ta yer alan sayılan ya da nefret edilen birkişinin ele alınan bir düşüncenin, programın ya da ürünün iyi ya da kötü olduğunusöylemesi olarak açıklanan tanıklık tekniğine benzerlik göstermektedir. Brown (1963) aynızamanda bu tekniğin başka bir şeklinin kalabalığa başvurma şeklinde olan tren tekniğiolduğunu da belirtmektedir. Bu nedenle teknik tanıklık tekniği ve tren tekniği içinde değerlendirilebilir.
  • Brown (1963)’ün teknikleri değerlendirildiğinde Lee ve Lee (1939)’un verdiği tekniklerdenfarklı olan önyargıların kullanımı, tamamen yalan, iddia, düşmanın saptanması teknikleri Lee ve Lee (1939) verdiği tekniklere eklenebilir.
  • Headquartres Deparment Of The Army (HDTA, 1979: I1-I10) propaganda tekniklerinitanınması için bilgi gerektirmeyen açık, bilgi gerektiren, birçok çıktı incelendiğindebağlamının özelliği ortaya çıkartılabilen, tekrar, argümanın doğası, kaynağın öngörülen niyeti gibi başlıklar altında incelemektedir.
  • Açık propaganda türlerini otoriteye başvurma, iddia, tren ve kaçınılmaz zafer, reddin eldeedilmesi, parıltılı genellemeler, muğlaklık, akla uygun hale getirme, basitleştirme, transfer,kötünün iyisi, ad takma, düşmanın saptanması, halk adamı, toplumsal baskı, erdemlisözler, sloganlar, tanıklık; tanınması için bağlamla ilgili bilgi gerektiren teknikleri inanılmazgerçekler, ima, kart tekniği veya kasıtlı ihmal, diğer yanı sunma, yalan ve çarpıtma,basitleştirme; birçok çıktı incelendiğinde bağlamının özelliği ortaya çıkartılabilen tekniklermanevra, erteleme, sahne değiştirme; tekrar tekniği; kullanılan argümanın niteliğine görerasyonel ve irrasyonel -mevcut tekniklerin bu iki başlıkta değerlendirilebileceğini ifadeeder- kaynağının niyetine göre propagandayı ileriye yönelik, hazırlayıcı, bölücü, zorlayıcı gibi özelliklere göre tasnif eder (HDTA, 1979).
  • HDTA (1979) propaganda önemli bir unsur olan tekrar prensibini başlı başına bir teknikismi olarak ele almaktadır. IPA’da yer alan parıltılı genellemeler, ad takma, halk adamı,tanıklık, kart, transfer tekniklerine yer vermekte tren tekniğini zafere giden yol tekniği ilebirleştirerek pekiştirmektedir. HDTA (1979) IPA’da yer alan tanıklık tekniğine yer vermekteve tekniği “özellikle belirli bir politikayı, eylemi, programı veya kişiliği desteklemek veyareddetmek için atıfta bulunulan bağlam içinde veya dışında alıntılardır (HDTA, 1979: I-4).”şeklinde açıklamaktadır. Brown (1963)’te yer alan otoriteye başvurma tekniğine de yerveren HDTA (1979), tekniği “Otoriteye başvurma, bir pozisyonu, fikri, tartışmayı veyahareket tarzını desteklemek için öne çıkan figürlerden bahseder (HDTA, 1979: I-1).”şeklinde açıklamaktadır. Bu iki teknik birbirine benzerlik gösterdiğinden aynı başlık altında değerlendirilebilirler.
  • HDTA (1979)’un Lee ve Lee (1939) ile Brown (1963)’ün verdiği tekniklerden farklı olaraktren tekniği ile kaçınılmaz zafer tekniğini birlikte ele aldığı reddin elde edilmesi, muğlaklık,akla uygun hale getirme, basitleştirme, kötünün iyisi, toplumsal baskı, erdemli sözler,sloganlar, inanılmaz gerçekler, ima, kasıtlı ihmal, diğer yanı sunma, manevra, erteleme,sahne değiştirme ve tekrar tekniğine yer verdiği görülmektedir. Bu tekniklerin açıklamaları şu şekildedir:
  • Tren tekniği veya zafere giden yol: Herkes yapıyor düşüncesi ile diğerlerinin de aynısınıyapması gerektiği inancı yayan insanların kazanan tarafta olma arzusunu pekiştiren birtekniktir. Kaçınılmaz zafer de kalabalığa katılanların kazanacağını ifade eden bir tekniktir (HDTA, 1979: I1). Bu açıdan birlikte değerlendirilebilirler.
  • Reddin elde edilmesi: Bir eylemin, fikrin vb. reddini sağlamak için bunları hedef kitleninnefret ettiği, istemediği gruplara ait olduğunu belirten tekniktir (HDTA, 1979: I-2). Buteknik, Lee ve Lee (1939)’un sayılan ya da nefret edilen bir kişinin ele alınan birdüşüncenin, programın ya da ürünün iyi ya da kötü olduğunu söylemesi şeklinde açıkladığı tanıklık tekniği içinde değerlendirilebilir.
  • Muğlaklık: Kasıtlı olarak belirsiz genellemerin kullanılarak hedef kitlenin yorumunabırakılması tekniğidir (HDTA, 1979: I-2). Bu teknik Lee ve Lee (1939)’un herhangibir şeyifaziletli kelimelerle ilişkilendirerek onu kanıtları değerlendirmeden kabul etmemizi veonaylamamızı sağlamak şeklinde açıklanan parıltılı genellemeler tekniğine benzerlikgöstermektedir ancak muğlaklık tekniğinde faziletli kelimeler yerine yargıları genellemede muğlaklığın yer alması söz konusudur.
  • Akla uygun hale getirme: Sorgulanabilir inançlara ve eylemlere belirsiz ve hoş ifadelerle haklılık yüklenmesidir (HDTA, 1979: I-2).
  • Basitleştirme: Karmaşık konulara uygun genellemelerle cevap bulma yöntemidir (HDTA, 1979: I-2).
  • Kötünün iyisi: Tercih edilen eylemin, düşüncenin vb. istenmeyen olduğu fakat diğeralternatiflerin daha kötü olacağını kabul etmeye dayanan tekniktir (HDTA, 1979: I-2).
  • Toplumsal baskı: Propagandacının kabulünü istemediği eylemleri, düşünceleri vb. toplumtarafından reddedileceğini, dışlanmaya sebep olacağını öne sürmesine dayanan tekniktir(HDTA, 1979: I-4). Bu teknik Lee ve Lee (1939) yer alan herkesin aynı şeyi yaptığı inancınınyayılması ile diğerlerini aynı düşünce veya aynı propgrama dahil etmeye çalışan tren tekniğinin tersi olarak aynı başlık altında yalnızlaştırma olarak ele alınabilir.
  • Erdemli sözler: Hedef kitlenin değer sisteminde yer alan barış, özgürlük gibi kavramlarınbir konuya, düşünceye eklenmesi ile kabul edilebilirliliğin artırılması tekniğidir (HDTA,1979:I-4). Bu teknik Lee ve Lee (1939)’un herhangibir şeyi faziletli kelimelerleiçin kullanılması şeklinde açıklanan parıltılı genellemelerle benzer şekilde açıklandığındanaynı kapsamda değerlendirilebilir. HDTA (1979) her iki tekniğe yer verirken parıltılıgenellemeleri barış, şan, özgürlük, şeref gibi kavramlarla ilişkili erdemli sözleri de barış, liderlik, özgürlük kavramları ile ilişkili şeklinde değerlendirmektedir.
  • Sloganlar: etiketleme ve klişeleştirme içeren kısa çarpıcı ifadelerin kullanılmasıdır (HDTA, 1979: I-4).
  • İnanılmaz gerçekler: Propaganda hedefindeki düşmanın başına olumsuz bir şey gelmesi vebu gerçeğin kamudan gizlenmesi durumunda propagandacının bu gerçekleri kullanmasıdır (HDTA, 1979: I-5).
  • İma: Hedef kitlede şüphe oluşturmak için hedef kitlenin sonuçları kendisinin çıkarabileceğişekilde propagandacının dolaylı, üstü kapalı ifadeler kullanmasıdır(HDTA, 1979: I-6).
  • Diğer yanını sunma: Propagandacı ve hedefinin arasında yer alan her ikisine de katılmayanlarla küçük uzlaşılar sağlama tekniğidir(HDTA, 1979: I-7).
  • Manevra: Savaştan barışçıl sonuca, karamsarlıktan iyimserliğe, iknadan tehdite geçiş tekniğidir (HDTA, 1979: I-8).
  • Erteleme: Zamanı geçene kadar bilgiyi kasıtlı olarak tutma ve böylece bilginin etkisini azaltma tekniğidir (HDTA, 1979: I-8).
  • Sahne değiştirme: Bir mücadele alanından diğerine geçerek ilginin istenmeyen durumdandiğerine aktarılması ile hedefin sürekli savunmada kalmasını sağlamaktır (HDTA, 1979: I- 8).
  • Tekrar tekniği: Bir fikrin, hedefte basmakalıp yargılar oluşturmak için veya bir tutumu ve düşüncenceyi güçlendirmek için tekrar edilmesidir (HDTA, 1979: I-8).
  • HDTA (1979)’un ele aldığı propaganda teknikleri incelendiğinde yukarıda incelenentekniklere ek olarak muğlaklık, akla uygun hale getirme, basitleştirme, kötünün iyisi,sloganlar, inanılmaz gerçekler, ima, diğer yanını sunma, manevra, erteleme, sahnedeğiştirme, tekrar tekniğini verdiği görülmektedir ve bu teknikler propaganda tekniklerineeklenebilir.Koç (2000: 81-83) çalışmasında propaganda yöntemleri adıyla kalıplaşmış imajlarınkullanılması, ad takma, seçme, yalan, tekrar, iddia, düşmanın tanımlanması, gösterişligenelleme, transfer, tanıklık, halktan biri, herkes yapıyor tekniklerini vermektedir. Koç(2000) çalışmasında şu ana kadar incelenen propaganda tekniklerinden farklı olarakpropaganda yöntemleri adıyla kalıplaşmış imajların kullanılmasını vermektedir ki buteknik Brown (1963)’te yer alan önyargıların kullanımına atıftır. Bir başka deyişle Koç(2000) IPA’nın teknikleri ile Brown (1963)’ün tekniklerini birlikte ele almıştır ve bunların dışında tekrar tekniğine yer vermiştir.
  • HDTA (2003: 5-11/5-12)’te teknikler hedef kitleye bilgi destekleyici argüman sunmak içinkullanılan hedef kitleyi etkileyen durum ve koşul türlerini temel alan yöntemlerdirdenilerek en yaygın teknikleri şu şekilde sıralanır: Parlak sözler, transfer, kötünün iyisi,olumsuz niteleme, halk adamı, referans, dolaylı söz (ima), kart, basitleştirme, zıtlıklarıgösterme, benzerlikleri gösterme, görsel ve anlatılar, amaçlı örnekler, istatistik, açıklama tekniği.
  • HDTA (2003) incelendiğinde şu ana kadar incelenen tekniklerden farklı olarak zıtlıkları tekniklerine yer verdiği görülür.
  • Zıtlıkların gösterilmesi: İki veya daha fazla fikir, konunun karşılaştırılıp aralarındakifarkların gösterilmesidir. Hedef kitlenin çözülmesi gereken ihtiyaç çatışmasını çözmek için kullanılır (HDTA, 2003: 5-12).
  • Benzerliklerin gösterilmesi: İki veya daha fazla fikir, konunun karşılaştırılıp aralarındakibenzerliklerin gösterilmesidir. Bu teknikte istenen davranış veya tutumun zaten hedefkitlede var olana benzerliğinin gösterilerek kabul ettirilmesi amaçlanır (HDTA, 2003: 5-12).Görsel ve anlatı : Soyut kavramlarım görselleştirielerek ya da anlatı haline getirilerek anlaşılacak şekilde sunulmasıdır (HDTA, 2003: 5-12).
  • Amaçlı örnek: Hedef kitleye sunulan argümanı destekleyen özel örneklerin kullanılmasıdır (HDTA, 2003: 5-12).
  • İstatistik: Hedef kitlenin anlayacağı ve uyabileceği kadar açık istatistiklerin kullanılmasıdırAçıklama: Hedefe kitlenin aşina olmadığı terimleri ve fikirleri hedef kitlenin anlayacağı şekilde açıklama tekniğidir (HDTA, 2003: 5-12).
  • HDTA (2003)’ün verdiği teknikler incelendiğinde zıtlıkların ve benzerliklerin gösterilmesikarşılaştırma başlığı altında birleştirilerek, amaçlı örnek Lee ve Lee (1939) yer alan karttekniği içinde, görsel ve anlatı, istatistik, açıklama teknikleri ise propaganda amacıdoğrultusunda hedef kitlenin anlayabileceği şekilde basitleştirmeyi içerdiğinden Brown(1963)’te yer alan basitleştirme tekniği içinde ele alınabilir. Şu halde propaganda tekniklerine karşılaştırma tekniği eklenebilir.
  • Teknik yerine propaganda için ilke belirleyen araştımacılardan Jowett ve O’Donnell(1999)’in bir ilke olarak ele aldığı kaynak güvenilirliği ilkesinin Brown (1963)’da yer alanotoriteye sığınma tekniği ile benzerlik gösterdiğini yine Jowett ve O’Donnell (1999)’da ödülve cezalandırma adıyla verilen ilkenin Hvitfelt (1983)’te bir propaganda ilkesi olarak elealındığını yine Jowett ve O’Donnell (1999)’da propaganda da müzik prensibi olarak elealınan ilkenin Domatob (1985)’te teknik olarak ele alındığını tartışan Gulseth (2004)Ruanda katliamında kullanılan özel propaganda teknikleri çalışmasında IPA’nin ele aldığıtren tekniği, ad takma, kart tekniği ve HDTA (1979)’un tekrar tekniği ile birlikte on dört teknik kullandığı görülmektedir. IPA teknikleri dışındaki teknikler şunlardır:
  • Dahil etme veya dışlama: Propaganda farklılıkların altını çizme yoluyla karşıtlıklaroluşturarak ya da karşıtlıkları kışkırtarak amaca destek için bireyleri bir gruba dahil etmeveya diğerlerini ötekileştirme yolunu kullanır. Bu tekniğin altında diğerleri ve düşmanimgesi isimli alt teknikler işlenmektedir: Diğerleri; ötekileştirme şeklinde ele alınabilecekbu teknikte aslında gerçekte olmayan fakat dil vasıtasıyla oluşturulan bir ötekileştirmebulunmaktadır. Düşman imgesi, düşmanın belirlenmesi saptanması tekniğine benzer olanteknikte düşmanın yaratılması söz konusudur (Gulseth, 2004: 27-30). Bir anlamdapropagandanın hedefindeki şeyle mücadeleden önce propaganda yolu ile hedefteki şeyindüşman haline getirilmesidir. Bu teknikler HDTA (2003)’ün verdiği tekniklerden zıtlıklarınve benzerliklerin gösterilmesi karşılaştırma başlığı altında birleştirilebileceği önerilen teknikle benzer olduğu için bu başlık altında değerlendirilebilir.
  • Kaynakların önyargılı kullanımı: Bilgi kaynaklarının buna referanslar ve bilginin sunumşekli dahil olmak üzere propaganda amacı doğrultusunda kullanımıdır (Gulseth, 2004:30-31). Bu teknik Lee ve Lee (1939)’da yer alan tanıklık tekniği ile benzerlik göstermektedirancak aynı zamanda bilgiye müdahale içerdiğinden Lee ve Lee (1939)’da verilen karttekniğini de içerdiği söylenebilir. Bu nedenle referans kısmı tanıklık tekniğinde bilginin sunum şekli kart tekniğinde değerlendirilmiştir.
  • Niyetlerin sunumu: Propaganda amacı doğrultusunda propagandacının kendi niyetini iyive olumlu diğerlerininkini kötü ve olumsuz olarak sunmasıdır (Gulseth, 2004:31). Buteknik Brown (1963)’te yer alan propagandacının sadece bir konu üzerine değil aynızamanda hedef kitlesinin iradesini bozan gerçek ya da hayali bir düşmana karşı mesajvermesi de faydalıdır şeklinde açıklanan düşmanın saptanması tekniği içindedeğerlendirilebilir. Gulseth (2004: 31-32)’nin propagandacının karşı hedefleri yalansöylemekle suçlaması şeklinde ifade ettiği diğerleri yalan söylüyor tekniği ile suçubaşkalarına yükleyerek suçun sorumluluğundan kurtulma şeklinde ifade ettiği günahkeçisi ilan etme tekniği açıklamalarından anlaşılacağı üzere düşmanı suçlama noktasına odaklandıklarından aynı teknik olarak değerlendirilebilir.
  • Basmakalıp yargılar (Stereotip): Farklılıkları görmezden gelinmesi sonucu oluşangeleneksel yargıların kullanımı şeklinde yorumlanabilir. Gulseth (2004: 33)’ün farklılıklarıgörmezden gelinmesi sonucu oluşan geleneksel yargıların kullanımı şeklindeaçıklanabilecek basmakalıp yargılar tekniği Brown (1963)’te yer alan önyargılarınkullanımı, propaganda faaliyeti nedeniyle işlenmiş suçların yarattığı suçluluk duygusununhafifletilebilmesi için yapılan ussallaştırma olarak açıklanabilecek yeniden tanımlamatekniği HDTA (1979)’da yer alan akla uygun hale getirme tekniği ile benzer şekilde açıklandığından aynı teknik içinde değerlendirilebilir.
  • Kendi gücünü vurgulama: Propagandacının kendi tarafını güçlü göstermesi ve bu gücü öne çıkarmasıdır (Gulseth, 2004: 33).
  • Tehdit etmek: Propaganda amacına hizmet etmeyen unsurların cezalandırılmakla korkutulmasıdır (Gulseth, 2004: 33-24).
  • Eylem çağrısı: Propaganda amacı doğrultusunda eyleme geçme konusunda kışkırtmaktır (Gulseth, 2004: 34).
  • Gulseth (2004)’ün ele aldığı kendi gücünü vurgulama, tehdit, eylem çağrısı teknikleri propaganda tekniklerine eklenebilir.
  • Kids Voting USA (KVUSA, 2005: 8) isimli sivil toplum kuruluşu demokratik anlayışıgeliştirmek ve bireylerin nitelikli seçmenler olmaları için çaba gösteren ABD’de kurulmuşbir sivil toplum kuruluşu olup eğitim programında 6-8. sınıf sınıf etkinlikleri bölümündeduygulara başvurma, parlak genellemeler, referans, tren, halk adamı, bilimsel yaklaşım,farklılık etkisi, kart, transfer ve ad takma propaganda tekniklerine yer vermektedir. KVUSA(2005) incelendiğinde IPA tekniklerinin yaygın propaganda teknikleri olduğunu belirtmekteancak alıştırma çalışmalarında bunlara ek olarak duygulara başvurma, bilimsel yaklaşım ve farklılık etkisi (snop appeals) tekniklerine yer vermektedir.
  • Bilimsel yaklaşım, bilimsel jargonun ikna edicilikte kullanılmasıdır (KVUSA, 2005: 8).
  • Duygulara başvurma; öfke, merhamet korku gibi duyguların kullanılmasıdır (KVUSA, 2005: 8).
  • Farklılık etkisi, satın aldıkları ve seçimleriyle insanlara farklı olduklarını hissettirme tekniğidir (KVUSA, 2005: 8).
  • KVUSA (2005)’te yer alan bilimsel yaklaşım, duygulara başvurma ve farklılık etkisiteknikleri propaganda tekniklerine eklenebilir. Ancak Gulseth (2004)’ün tehdit tekniği veçoğu araştırmacının yer verdiği korku tekniği daha geniş anlamda KVUSA (2005)’te yer alan duygulara başvurma içerisinde değerlendirilebilir.
  • Ayhan (2007: 53-65) korkuya başvurma, otoriteye referans, herkes yapıyor ya da trenetkisi, kalabalığa katıl, kaçınılmaz zafer, doğrudan emir, reddin elde edilmesi, gösterişligenellemeler, rasyonalizasyon, kasıtlı belirsizlik, transfer ya da ilintilendirme, nedeni basiteindirgemek, sokaktaki adam, tanıklık, damgalama, günah keçisi, erdem sözleri, sloganlarve parolalar, söylenmemiş kabuller şeklinde on sekiz teknikten bahsetmektedir. Ayhan(2007)’nin “Bireylerin ve grupların doğruluğu kendilerince de tam olarak kabul edilmediğidurumlarda inanmak istedikleri için kendilerince akılcı yapmaya çalışmaları (Ayhan, 2007:58)” şeklinde açıkladığı rasyonalizasyon tekniği incelendiğinde HDTA (1979) yer alan aklauygun hale getirme tekniği ile aynı olduğu , “Propagandanın hedefini sevilmeyen,istenmeyen veya nefret edilen bir şeyle damgalayarak kamuoyunda onun hakkında önyargıoluşturma (Ayhan, 2007: 61)” şeklinde açıkladığı damgalama tekniğinin IPA tekniklerinde yer alan ad takma tekniğiyle benzer olduğu görülmektedir.
  • Ayhan (2007)’nin şu ana kadar incelenen tekniklerden farklı olarak doğrudan emir ve söylenmemiş kabuller tekniğine yer verdiği görülmektedir.
  • Doğrudan emir tekniğini karar verme sürecini basitleştirmeyi hedefleyen emir kipinde kısacümleler ve sözcükler kullanmak (Ayhan, 2007: 57) olarak açıklamaktadır. Bu açıdankarmaşık konulara uygun genellemelerle cevap bulma yöntemi (HDTA, 1979) olarak verilenbasitleştirme tekniği içinde değerlendirilebilir.Söylenmemiş kabuller tekniği propaganda mesajının hedef kitlenin varsayımlarınadayanarak kabul ettirilmesi (Ayhan, 2007: 63) olarak açıklamaktadır ve propagandatekniklerine eklenebilir.Erkış ve Summak (2011: 302-303) propaganda da kullanılan telkin yöntemleri ismiyle;kalıplaşmış imajların kullanımı, isimleri bir başka lakapla değiştirme, seçme, tümüyleyalan, tekrar, iddia, düşmanın tanımlanması, otoritenin teyidine sığınma yöntemlerinivermektedirler. Erkış ve Summak (2011)’in şu ana kadar incelenen tekniklerden farklı tekniklere yer vermediği görülmektedir.
  • Çifci ve Yıldırım (2012: 35-36) çalışmalarında olumsuz niteleme, parlak sözler, üslubugüzelleştirme, transfer, referansı hileli kullanma, tanıklık, kasıtlı muğlaklık, kart, tren,korku, özdeşleşme tekniklerine yer vermektedir. Çifci ve Yıldırım (2012) incelendiğindefarklı olarak üslubu güzelleştirme ve özdeşleşme tekniklerine yer vermekte üslubugüzelleştirme tekniğini anlatımda kaba ve istenmeyen ifadeler yerine nazik ifadelerinkullanılması olarak açıklamaktadırlar. Çifci ve Yıldırım (2012) özdeşleşme tekniğinin ise “Öyle olmadığı halde, bir düşünceyi ya da ürünü sunanların kendilerini hedef kitleden birigibi göstermesidir (Çifci ve Yıldırım, 2012: 36).” açıklaması ile Lee ve Lee (1939)’da yer alanhalk adamı tekniğinin farklı isimlendirilmiş şekli olduğu görülmektedir. Çifci ve Yıldırım(2012)’nin ele aldığı üslubu güzelleştirme tekniği propaganda tekniklerine eklenebilir.
  • Yüksel (2012: 12-14) propaganda teknikleri başlığı altında korkuya başvurma, bir otoriteyereferans, tren etkisi –bu tekniğin altında kalabalığa katıl ve kaçınılmaz zafer teknilerini elealmaktadır- doğrudan emir, reddin elde edilmesi, parıltılı genellemeler, rasyonalizasyon,kasıtlı muğlaklık, transfer, nedeni aşırı basitleştirmek, sokaktaki adam, tanıklık,damgalama, günah keçisi, erdem sözleri, sloganlar, ifade edilmemiş kabuller şeklinde ondokuz teknik belirtmektedir. Yüksel (2012: 12-14) incelendiğinde şu ana kadar incelenen tekniklerden farklı bir tekniğe yer vermediği görülür.
  • Javadi (2017:66) çalışmasında propaganda tekniklerini geniş çaplı, orta çaplı ve dar çaplıpropaganda teknikleri olarak üç sınıfta ele almaktadır. Geniş çaplı propaganda teknikleriniyugulayabilmek için orta ve dar çaplı, orta çaplı propaganda tekniklerini uygulayabilmekiçinse dar çaplı propaganda tekniklerini uygulamak gerektiğini belirten Javadi (2017)’nin çalışmasında yer verdiği teknikler ve açıklamaları şu şekilde incelenebilir:
  • Geçmişle ilişkilendirme, aktarılacak mesajın geçmiş konularla ilişkilendirilmesi; gündembelirleme medyanın hedef kitleye sunduğu konuların göreli olarak önemli ve öncelikli etkisiyaratacak şekilde sunulması; ayrılıkçılık, büyük grupların küçük gruplara bölünmesibaşka bir deyişle böl ve yönet tekniği; tersine çevirme, gerçeklerin işlemden geçirilereksunulması; sansür düşünceleri etkilemek amacıyla iletişim özgürlüğünün kısıtlanması;büyük yalan tekniği, gerçek olmayan mesajların verilmesi; kasıtlı bozma, hedef kitleningörüşlerini etkilemek amacıyla mesajın işlemden geçirilmesi; gerçeğin yerine taklit,toplumda bir mesajın önemli olarak yayılması; söylenti tekniği, gerçekliğiispatlanamayacak bilgilerin ağızdan ağıza yayılması; mesajın sıralanması, haberlerinsıralanması ve seçilmesidir; mesajı vurgulama, diğer mesajların içinde bir mesajın öneçıkarılmak amacıyla vurgulanması, sansasyon, doğruluk pahasına hedef kitlenin heyecanve coşkusuna seslenecek dil ve mesajların kullanımı, önceleme, mesajın kasıtlı olarak öneçıkarılması; hiciv tekniği komik,saçma anlatıların, görsellerin kullanımı şeklinde Javadi(2017: 69-77) de açıklanmaktadır. Javadi (2017)’de yer alan ve gerçek olmayan mesajlarınverilmesi olarak açıklanan büyük yalan tekniği ile mesajın tekrar edilmesi şeklindeaçıklanan tekrar teknikleri Brown (1963)’te yer alan tamamen yalan tekniği ve HDTA(1979)’da yer alan tekrar tekniği içinde, mesajın tamamını değil istenilen etkiyi oluşturacakkısmını verme olarak açıklanabilecek gerçeğin bir kısmını verme tekniği IPA’nın kart tekniğiiçinde değerlendirilebilir. Ayrılıkçılık ve bölmekle ilgili teknikler Brown (1963)’te yer alan önyargıların kullanımı tekniğinde değerlendirilebilir.
  • Javadi (2017)’nin teknikleri değerlendirildiğinde kullandığı tekniklerin yayın incelemeçalışması doğrultusunda oluşturulduğu ve çoğu tekniğin bilgiyi işlemden geçirmeekseninde olduğu görülmektedir. Şu ana kadar incelenen teknikler değerlendirildiğindeJavadi (2017)’nin komik,saçma anlatıların, görsellerin kullanımı şeklinde ele aldığı hicivtekniği ve gerçekliği ispatlanamayacak bilgilerin ağızdan ağıza yayılması şeklinde açıkladığısöylenti tekniğini propaganda tekniklerine eklenebilir Brown (1963)’te ve IPA’da yeralmayan Javadi (2017)’nin bilgiye müdahaleyi içeren teknikleri bilgiyi işlemden geçirme başlığı ile propaganda tekniklerine eklenebilir.
  • Kaplan (2017: 1580-1584) çalışmasında; bir otoriteye referans, kalabalığa katıl, kasıtlımuğlaklık, özdeşleşme, korkuya başvurma, tren etkisi, parıltılı genellemeler, slogan vetransfer tekniklerinin kitapların kapak tasarımlarındaki mesajlarında kullanıldığınıbelirtmektedir. Kaplan (2017) incelendiğinde şu ana kadar incelenen tekniklerden farklı bir tekniğe yer verilmediği görülmektedir.
  • Mezda (2017: 10-12) Hitler’in Kavgam isimli kitabında bir başlık altında işlenmese de tespitettiği belirgin şu altı tekniği çalışmasında kullanmaktadır: basit mesaj, dar konu,duygulara dokunma, düşük tahsilliyi hedefleme, tek yanlı mesaj ve tekrar tekniği. Mezda(2017)’nin basit mesaj ve dar konu HDTA (1979)’da yer alan basitleştirme tekniği,duygulara dokunma KVUSA (2005)’te yer alan duygulara başvurma tekniği, tek yanlı mesajIPA’da yer alan kart tekniği içinde değerlendirilebilir. Düşük tahsilliyi hedefleme tekniği isepropaganda içeriğinin ilmi açıdan mütevaziliği şeklinde açıklandığından HDTA (1979)’unÖzdağ (2017: 45-52) propaganda da kullanılan belli başlı teknikleri parlak ve genel anlamlısözcük ve deyimlerin kullanılması, tanık gösterme, basitleştirme, halk adamı yaklaşımı,amaçlı seçim, kaçınılmaz zafer yöntemi, ima yöntemi, isim takma, eğlendirme yöntemiolarak vermektedir. Özdağ (2017)’nin eğlendirme tekniği şu ana kadar incelenen teknikleriçinde yer almamaktadır. Eğlendirme tekniği eğlence programlarında propagandamesajının hedef kitleye iletilmesi olarak açıklanmaktadır (Özdağ, 2017: 52). Mullen (2011)çalışmasında İngiliz propagandalarının müzikhollerdeki şarkılara yansıdığını belirtmekteGulseth (2004) de Jowett ve O’Donnell (1999)’da propaganda da müzik prensibi olarak elealınan ilkenin Domatob (1985)’te teknik olarak ele alındığını ifade etmektedir. Erad(2018)’in çalışmasında video oyunlarında propaganda konusunu işlediği de düşünülüncegelişen teknoloji ile birlikte propagandanın eğlence alanında büyük bir yer teşkil ettiğisöylenebilir ve Özdağ (2017)’nin belirttiği gibi eğlendirme propaganda tekniklerineErad (2018: 39) çalışmasında IPA’nın verdiği temel tekniklerin 1937 yılında verildiğinedikkat çekerek bugünün propaganda tür ve stillerinin tamamını açıklayamadığına dikkatçekmekle beraber bugün IPA’nın teknikleri kapsamına girebilecek tekniklerin de farklıisimlerle kaynaklarda yer aldığına değinmekte ve IPA teknikleri ile birlikte Shabo (2005)’eait önemli birkaç teknik olarak yanlış ikilem, kötünün iyisi, günah keçisi, yüceltmetekniklerinden bahsetmektedir. Bu tekniklerden kötünün iyisi Headquartes Deparment OfThe Army (1979)’da, günah keçisi tekniği Gulseth (2004)’te yer almaktadır. Erad (2018:41)’de bir grubu ya da kişiyi diğerlerine göre önceliklendirerek üstün gösterme olarakverilen yüceltme tekniği ve Erad (2018: 39-40)’ta yer alan tarafsızlığa yer bırakmayarakhedef kitleye sunulan iki seçenekten birini seçme zorunluluğunun sunulması olarak açıklanan yanlış ikilem propaganda tekniklerine eklenebilir.
  • Strateji Düşünce ve Analiz Merkezi (SDAM, 2018: 11-16) IPA’nın verdiği yedi temel tekniğeek olarak bütünden koparmak, bilgiyi işlemden geçirme, asıl amacı belli etmemek şeklindeüç teknik vermektedir. Bütünden koparmak, herhangi bir bilginin, olayın, durumun yanlışyorumlanmasına sebep olacağından duygu, düşünce ve tutumların olması gerekendenfarklı şekillenmesine sebep olmak; bilgiyi işlemden geçirme, mevcut bir bilgiden çıkarmalarya da mevcut bir bilgiye eklemeler yaparak algı ve tutumların değişmesine sebep olma; asılamacı belli etmemek, propagandanın herhangi bir hedefe ulaşmak için oluşturduğu amacısahte amaçlarla gizlemesidir (SDAM, 2018: 14-15) şeklinde açıklanmaktadır. Butekniklerden bütünden koparmak ve bilgiyi işlemden geçirmek bilgiye müdahaleyiiçerdiğinden Javadi (2017) çalışmasının incelenmesinde önerildiği gibi bilgiyi işlemdengeçirme başlığı altında değerlendirilebilir. Asıl amacı belli etmeme tekniği propagandaDelwich (2018) eleştirel düşünürler için 25 yıl önce oluşturdukları Propaganda Critic isimliağ sayfasında IPA’nin tekniklerine ek olarak üslubu güzelleştirme, korku propagandatekniklerine yer verirken kötü mantık ve yersiz kestirme mantık ilkeleri üzerine kurulantekniklere yer vermektedir. Delwich (2018) incelendiğinde IPA’nın tekniklerine ek olarakverdiği üslubu güzelleştirme Çifci ve Yıldırım (2012)’de , korku tekniği daha geniş anlamlıolarak KVUSA (2005)’te yer alan duygulara başvurma tekniği içinde değerlendirilebilir.Delwich (2018) kötü mantık ve yersiz kestirme, mantık ilkeleri üzerine kurulan tekniklerede yer vermektedir. Delwich (2018) yersiz kestirme husunda küçük gerçeklere istinadengelecekle ilgili tahminlere gitmenin yaygın bir mantık hatası olduğunu belirtir. Delwich(2018) mantık hatalarının propaganda tekniği olduğunu değil mantık hatalarınınpropagandacı tarafından manipule amaçlı kullanılmasının propaganda olduğuna vurgu yapmaktadır.
  • Kaplan ve Cifci (2020: 319-321) çalışmalarında Lee ve Lee (1939) The Fine art ofPropaganda kaynağına istinaden en sık kullanılan ve uluslar arası kabul görmüşpropaganda teknikleri olarak kelime oyunları başlığı altında olumsuz niteleme, parlaksözler, üslubu güzelleştirme; yanlış bağlantı kurma başlığı altında transfer ve referansıhileli kullanma; kötü çıkarımlar başlığı altında bilgiyi yanlış kullanma, kesinliği olmayantahminler veya hileli tahminler; özel ilgi çekicileri kullanma başlığı altında halk gibidavranma, son tren ve korku tekniklerini vermektedir. Kaplan ve Cifci (2020)incelendiğinde incelenen çalışmalarda verilen propaganda tekniklerinden farklı olarak kötüçıkarımlar başlığı altında bilgiyi yanlış kullanma, kesinliği olmayan tahminler veya hilelitahminler tekniklerine yer vermektedirler. Doğru yorumlayamama veya kasten yanlışyönlendirilmeye dayanan bilgiyi yanlış kullanma, bozulmuş verilerden çıkarıma dayanankesinliği olmayan tahminler veya hileli tahminler SDAM (2018)’de yer alan bilgiyi işlemden geçirme tekniği içinde değerlendirilebilir.
  • Propaganda tanımları incelendiğinde Çetin (2014:239)’un belirttiği gibi farklı yöntem vetekniklerle ortaya çıkabilen her an yeni bir alan içinde yeni biçimlerde uygulanabilen amaçdoğrultusunda her türlü bilginin kullanılabildiği birçok süreci ve içeriği kapsayan propagandanın tam olarak tanımlanması zor görünmektedir.
  • İncelenen kaynaklarda yer alan propaganda teknikleri değerlendirildiğinde Erad (2018)’inçalışmasında belirttiği gibi IPA teknikleri kapsama girebilecek tekniklerin farklı isimlerlepropaganda tekniği adıyla ele alındığı dikkat çekmektedir. Erad (2018) bu durumu IPApropaganda tekniklerinin 1937 yılında verilmesine bağlayarak günümüzdeki propagandateknik ve stillerini IPA tekniklerinin açıklamada yetersiz olduğuna bağlamaktadır. Başkabir deyişle gelişen ve değişen şartlara göre propagandanın, çalışma alanlarının ve kullandığıtekniklerin değiştiğini söyleyebiliriz. Ellul (1973)’ün belirttiği gibi propaganda her yerde herzaman kullanılabilecek teknikler olarak görülmemeli çünkü şartlara göre değişmekte içeriği şartlara ve hedeflere göre hazırlanmaktadır.
  • Özellikle Javadi (2017)’nin çalışmasında olduğu gibi ya da Gulseth (2004)’ün Ruanda’dauygulanan soykırımda kullanılan teknikleri incelediği özel bir alana ait yapılançalışmalarda tekniklerin o alana özgü daha da detaylandırarak kullanıldığı görülmektedir.Ayrıca AAUP (1938) niçin bu teknikler tarafından aldatılıyoruz sorusuna cevap olaraktekniklerin mantığımızdan ziyade duygularımıza hitap etmesini gerekçe olarak gösterirkenWelch (2019)’un propagandanın yalnız irrasyonel içgüdüleri tetikleyen bir araç olarakgörülmemesi rasyonel süreçleri de etkilemesi gerektiğini belirtmesi araştımacılarınpsikolojik ilkelere dayanan propaganda teknikleri yanında mantık ilkelerine dayananteknikleri de ele aldığını göstermektedir. Bir başka deyişle propaganda tanımına göre propaganda kapsamında ele alınanlar da değişiklik göstermektedir.
  • Propagandada teknik yerine ilkelere yer veren çalışmalarda yer alan ilkeler incelendiğindebir ilkenin birden fazla tekniği kapsadığı görülmektedir. Domenach (1961)’in olaylarımübalâğa ve değiştirme kaidesini haberlerin propaganda amacı doğrultusunda abartılmasıve işlemden geçirilmesi olarak açıklamaktadır ki propaganda tekniklerinden yüceltme,bilgiyi işlemden geçirme, kart tekniği gibi birden fazla teknikle ilişkilendirilebilir. Aynıdurum teknikler için de geçerlidir çünkü bir propaganda çalışmasında bir tekniğin esasalındığını söylemek zordur. HDTA (1979)’un tren tekniği veya zafere giden yol tekniklerinibirlikte ele aldığı gibi teknikler içiçe kullanılabilmektedir. Ancak Lee ve Lee (1939)’unyaptığı gibi teknik bir dilden kaçınmak ve kamunun çoğunluğu tarafından propagandayıfarkedilebilir hale getirmek için propaganda tekniklerine yer vermek gerekir. ÇalışmalardaKids Voting USA (KVUSA, 2005) gibi kuruluşların bu teknikleri eğitim amaçlı kulandığıgörülmektedir. Burns vd. (1982)’nin iyi bir eleştirel okurun bilmesi gereken, öğretmenlertarafından öğrencilere öğretilmesi ve öğrencilerin bu teknikleri tespit edebilmesi içinçalışmalar yapmasını salık verdiği yedi temel teknik günümüz şartlarına göre şekillenenpropaganda tekniklerini kapsayacak şekilde değerlendirilmelidir. Fitzmaurice (2018)’inifade ettiği gibi, propaganda düşünce ve eylemleri etkileyen bir güç olsa da propagandatuzağına düşmeme hususunda eleştirel düşünce ve farkındalık en iyi savunma yolu olabilir.
  • American Association of University Professors. (1938). How to detect propaganda. Bulletinof the American Association of University Professors (1915-1955), 24(1), 49-55.
  • Apak, D. (2018). Soğuk savaş döneminde algı yönetimi ve haber-propaganda ilişkisi. İstanbul: Kriter Yayınları.
  • Avşar, S. (2010). Millî mücadelede propaganda faaliyetleri (1918-1923). Isparta:(Yayımlanmamış Doktora Tezi) Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal BilimlerAydın, İ. (2008). İkinci Körfez Savaşı’nda Irak'taki ABD propaganda bildirilerinindeğerlendirilmesi. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Halkla İlişkiler A.B.D (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
  • Aydın, N. (2013). Kişisel ve kuramsal iletişim teknikleri. İstanbul: Kamer Yayınları. Ayhan, A. (2007). Propaganda nedir? İstanbul: Litera-Türk yayınları.
  • Bektaş, A. (2007). Kamuoyu, iletişim ve demokrasi. İstanbul: Bağlam Yayıncılık. Bernays, E. L. (1928). Propaganda. New York: Horace Liveright-Inc.
  • Bonnie, S. (1974). Critically reading for propaganda tecniques in grade six. New Jersey:(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) The Graduate School Of Education, The State University of New Jersey.
  • Broadbent, V. (2012). Augustus, Egypt, and propaganda. (Master thesis, University of Waterloo, Canada).
  • Brown, J. (1963). Tecniques of persuasion from propaganda to brainwashing. London:Burns, P., Roe, B., & Ross, E. (1982). Teaching reading in today's elementary schools.Conrad, S. K. (2016). Futurism and propaganda: manifestos, theatres, and magazines.Chapel Hill: (Yayımlanmamaış Doktora Tezi, College of Arts & Sciences, University of North Carolina, Chapel Hill,2016).
  • Çetin, B. N. (2014). Propaganda olgusu ve propagandanın amerikanlaşması. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(2), 239-265.
  • Çifci, M., & Yıldırım, T. (2012). Kâşgarlı Mahmud'un kullandığı temel propaganda teknikleri. TÜBAR, 33-41.
  • Delwich, A. (2018, 8 8). Bad Logic or Propaganda. 05 26, 2020 tarihinde Propaganda Critic:https://propagandacritic.com/index.php/how-to-decode-propaganda/bad-logic-
  • Domenach, J. M. (1961). Siyasi propaganda. İstanbul: Remzi Kitabevi (Çev. Cevdet Perin). Doop, L. (1966). Public opinion and propaganda. Henry Hold.
  • Ellul, J. (1973). Propaganda the formation of men's attitudes. New York: Vintage Books.
  • Erad, D. (2018). Video games as a propaganda tool:representation of the USA. (Master's thesis, Mıddle East Technıcal Unıversıty).
  • Erkış, İ., & Summak, M. (2011). Propaganda ve dış politika. Selçuk Üniversitesi Sosyal Fitzmaurice, K. (2018). Propaganda. Brock Education Journal, 63-67.
  • Gulseth, H. (2004). The use of propaganda in the Rwandan genocide: A study of Radio-Güllüoğlu, Ö. (2009). Halkla ilişkiler ve propaganda ilişkisi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 12(1-2), 505-520.
  • Head Quarters Department of Army. (2003). Psychological operations tactics, techniques and procedures. Washington DC.
  • Headquartes Deparment Of The Army. (1979). Psychological operations. Washington:Jackson, D. (2017). Issue brief: Distinguishing disinformation from propaganda, misinformation, and “fake news.”. National Endowment for Democracy.
  • Javadi, S. (2017). Propaganda techniques: A discourse analysis od resalat and etemad-eMelli Editorials. Kuala Lumpur: (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Faculty of Art and Social Science, University of Malaya.
  • Jowett, G., & O’Donnell, V. (2012). Propaganda and persuasion. Los Angeles: SAGE.Kaplan, K. (2017). Kitapların kapak tasarımlarındaki mesajlarda kullanılan propagandateknikleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6/3, 1574-1589.
  • Kaplan, K., & Cifci, M. (2020). Propaganda özelinde görsel olanı eleştirel okumak. Uluslarası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9(1), 316-335.
  • Karasar, N. (2013). Bilimsel araştırma yöntemi. Anakara: Nobel yayınları.
  • Kızılırmak, B. (2018, 12 09). II. Dünya Savaşı yıllarındaki Alman propagandası. 12 09, 2018tarihinde https://stratejikoperasyon.files.wordpress.com: https://stratejikoperasyon.files.wordpress.com/2014/05/ii-dnya-sava-
  • Dizionario Italiano Olivetti. (2020). 04 20, 2020 tarihinde Dizionario Italiano:https://www.dizionario-italiano.it/dizionario-italiano.php?parola=propaganda adresinden alındı
  • Koç, R. (2000). Siyasal iletişimde propagandanın önemi: Bir örnek olay nazi propagandası.(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler KVUSA. (2005). Kids Voting USA 6-8 Classroom Activities. USA: Kids Voting.
  • Latdict. (2020). 05 02, 2020 tarihinde http://www.latin- dictionary.net/definition/31923/propago-propagare-propagavi-propagatus
  • logeion. (2020). 05 02, 2020 tarihinde https://logeion.uchicago.edu/: https://logeion.uchicago.edu/propagare adresinden alındı
  • MEB. (2011). Halkla ilişkiler ve organizasyon hizmetleri kamuyou-2. Ankara: MEB Yayınları. MEB. (2018). Türkçe Dersi Öğretim Programı. Ankara: MEB.
  • Mezda, E. (2017). Bir propaganda aracı olarak siyasi parti reklamları: 2014 yerel seçimleriörneği. Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Uluslararası HakemliMullen, J. (2011). document. 12 09, 2018 tarihinde https://halshs.archives-ouvertes.fr:https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-00682095/document adresinden alındı
  • Ney, A. V. (2019). Gerilla harbi ve propaganda. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.
  • OLD. (2020). 04 20, 2020 tarihinde https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/:https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/propaganda?q=p ropaganda adresinden alındı
  • Oxford. (2019, 01 03). 01 03, 2019 tarihinde https://en.oxforddictionaries.com: https://en.oxforddictionaries.com/definition/propaganda adresinden alındı
  • Özdağ, Ü. (2017). Algı yönetimi propaganda, psiklojik savaş örtülü operasyon ve enformasyon savaşı. Ankara: Kripto Basım Yayım Dağıtım.
  • Özsoy, O. (1998). Geçmişten günümüze yöntem ve uygulamalarıyla propaganda ve kamuoyu oluşturma. İstanbul: Alfa Yayınları.
  • Prendergast, M., & Prendergast, T. (2013). The invention of propaganda: A criticalcommentary on and translation of inscrutabili divinae providentiae arcano. J.Auerbach, & R. Castronovo içinde, The Oxford handbook of propaganda studies (s. 19-27). New York: Oxford University Press.
  • Qualter, T. H. (1962). Propaganda teorisi ve propagandanın gelişimi. (Oksay), Dü.) Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 35(1), 255-307.
  • Robinson, P. (2017). Learning from the Chilcot report: Propagandadeception and the ‘War. International Journal of Contemporary Iraqi Studies, 11(1-2), 46-73.
  • Rusu, M.-L., & Herman, R. (2018). The implıcations of propaganda as a social influence strategy. Buletin Stiintific, 118-125.
  • SDAM. (2018, 12 4). Kadim bir harp yöntemi propaganda. 12 4, 218 tarihindehttp://sdam.org.tr: http://sdam.org.tr/image/foto/2018/02/15/Kadim-Bir- Harp-Yontemi-PROPAGANDA_1518683238.pdf adresinden alındı
  • Sproule, J. M. (1994). Channels of propaganda. Bloomington: Edinfo Press. Tarhan, N. (2012). Psikolojik savaş gri propaganda. İstanbul: Timaş.
  • TDK. (2018, 12 08). Türk Dil Kurumu. 12 08, 2018 tarihinde www.tdk.gov.tr:http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5c 0b7d22cd0789.98169267 adresinden alındı
  • TDK. (2020). https://sozluk.gov.tr/. 04 20, 2020 tarihinde www.tdk.gov.tr: https://sozluk.gov.tr/ adresinden alındı
  • Welch, D. (2019). Propaganda güç ve ikna. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
  • Yüksel, A. H. (2012). M. Oyman içinde, İkna edici iletişim (s. 2-19). Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını.
MAKALE İSTATİSTİKLERİ

                                                                                                                                                                                                        

                                                                                                                                                                                                        

                                                                                                                                                                                                        
                                                                                                                                                                                                        
                                                                                                                                                                                                        

                                                                                                                                                                                                        

                                                                                                                                                                                                        



                                                                                                                                                                                                        

                                                                                                                                                                                                        
 
                                                                                                                                                                                                        
                      
                                                                                                                                                                                                        

                                                                                                                                                                                                        

                                                                                                                                                                                                        
LINKS

                                                                                                                                                                                                        
    
                                                                                                                                                                                                        
  • 
                                                                                                                                                                                                        
    
                                                                                                                                                                                                        
    

                                                                                                                                                                                                        
     Last issue
    
                                                                                                                                                                                                        
    
                                                                                                                                                                                                        
    • 
                                                                                                                                                                                                        
  • 
                                                                                                                                                                                                        
    
                                                                                                                                                                                                        
    
                                                                                                                                                                                                        
         Previous issues
    
                                                                                                                                                                                                        
    
                                                                                                                                                                                                        
    • 
                                                                                                                                                                                                        
  • 
                                                                                                                                                                                                        
    
                                                                                                                                                                                                        
    
                                                                                                                                                                                                        
    Article Statistics
    
                                                                                                                                                                                                        
    
                                                                                                                                                                                                        
    • 

                                                                                                                                                                                                        
                                                                                                                                                                                                        




                                                                                                                                                                                                        


                                                                                                                                                                                                        

                                                                                                                                                                                                        



                                                                                                                                                                                                        

                                                                                                                                                                                                        

                                                                                                                                                                                                        
Share