Author :
Abstract
Türk edebiyatının en hacimli eserlerinden olan Kutadgu Bilig, yazılış amacı gereği somutlaştırmalarla doludur. Öğretici bir üslupla kaleme alınan eser dini, ahlaki, siyasi ve sosyal hayata dair meseleleri genellikle didaktik bir üslupla ele almıştır. Bireyin zihninde etkileyicilik ve kalıcılığı arttırmak gayretiyle başvurulan somutlaştırma temelli benzetmeler, Yusuf Has Hacip’in renk algısında özellikle kendini göstermiştir. Benzetme çeşitleri arasında olağan benzetme olarak değerlendirilebilecek bu yapılar, elbette okuyucunun tanıdığı, bildiği ve olağan karşıladığı benzetilenlere dayandırılmıştır. Eldeki metinlerin okuyucu tarafından anlaşılmasını kolaylaştırmak amacıyla başvurulan somutlaştırma temelli benzetmeler, Kutadgu Bilig’in üslubunu daha nitelikli hale getirmiş ve eserin kıymetini arttırmıştır. Yusuf Has Hacip’in kuzgun tüğü gibi kara, mina rengi gibi (açık mavi), kuğu gibi ak, sungur gibi alaca vb. bir renk tonunun benzer bir nesne yardımıyla ya da tamamıyla benzetme temeliyle kurulmuş renk tonlarını kullandığı dikkat çekmektedir. Sincap ve samur rengi, ak-kuş rengi, zenci-habeş derisi rengi vb. kullanımlar Yusuf Has Hacip’in renk kullanımlarında doğaya ait benzetmelerden yararlandığını da göstermektedir. “Bir renk adının benzer nesneler yardımıyla pekiştirilmesi yoluyla aktarılması” ya da “renk adının söylenmeyip benzetilen nesneler yoluyla renklerin ifade edilmesi” şeklinde iki ana başlık altında sınıflandırılabilecek renk anlatımlarının, benzetme temelinde birleştiği dikkat çekmektedir. Herhangi bir kalıplaşma bildirmeksizin benzeyen, benzetilen ve benzetme yönü bakımından alışılmışlık bildiren genelin bildiği ve anladığı bu kullanımlar, Yusuf Has Hacip’in eserindeki didaktik gayeyi de göstermektedir. Toplum tarafından kolaylıkla anlaşılan ve kabul gören olağan benzetmeler, bir milletin değerleri, kabulleri, yaşantısı, inançları, kültürü gibi pek çok bileşenle renklere dair kavramlar oluşturmuştur. Böylelikle renk isimlerine de ilham veren bu yapılar Yusuf Has Hacip’in kaleminde incelikli ve etkileyici bir anlatımın da oluşumuna katkı sağlamıştır.
Keywords
Abstract
Kutadgu Bilig, one of the most voluminous works of Turkish literature, is inherently full of concretisations. Written in an instructive style, the work dealt with religious, moral, political and social life issues in a didactic style. Used for increasing effectiveness and permanence in the mind of the individual, this method has especially manifested itself in Yusuf Has Hacip's color perception. These metaphorical structures, which can be regarded as ordinary similes would naturally be based on the things that the reader knows and finds usual. The effort to support and concretize the narration will make it easier for the work to reach its purpose. It is noteworthy that Yusuf Has Hacip uses color tones such as black as a raven feather, like mina color (light blue), white like a swan, pied like a falcon, or colour tones which are completely based on a simile. The phrases such as: Squirrel and sable color, white-bird color, black-abyssinian color, etc. show that Yusuf Has Hacip makes use of the similes of nature in his use of color. It is significant that the expressions of color that can be classified as two main headings as "transferring a color name by reinforcing it with the help of similar objects" or "expressing colors through simulated objects" are combined on the basis of similes. These structures, which are not based on any subjectivity and can be understood by everyone by not being chosen from a specific area, also show the didactic purpose in the work of Yusuf Has Hacip. The metaphorical structure, which is easily understood and accepted by the society, is considered as "ordinary simile". These structures, which also inspired the names of colors, contributed to the formation of a subtle and impressive expression in Yusuf Has Hacip's pen.
Keywords
- Abik, D. (2009). Kutadgu Bilig’de hayvan adları. Journal Of Turkish Studies, Cilt 33/1, 1- 32.
- Aksan, D. (2009). Anlambilim konuları ve Türkçenin anlambilimi. (4. Baskı). Ankara: Engin Yayın Evi.
- Akyüz, H. (2014). Hz. Peygamber’in Hadislerinde renklerin dili. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 41, 373-397.
- Altun, H. (2012). Eski Anadolu Türkçesinde benzetme yapıları. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Güz, 165-192.
- Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig III- Indeks, İstanbul: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü.
- Arat, R. R. (2007). Kutadgu Bilig I (5. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Atalay, B. (2006). Divanü Lügatit Türk VI. (5. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
- Aydın, Y. A. (2013). Osmanlı Dönemi ve öncesinde avcı kuşlardan sungur üzerine bazı notlar. Tarih Dergisi, İstanbul: Sayı 57, .25-44.
- Aydemir, A. (2013). Kutadgu Bilig ve Divan-ı Lügati-t Türk’te kuşlar. The Journal Of Academic Social Science Studies, Volume: 6/1, 271-297.
- Ayhan, F. (2007). Türklerin giyim kuşamında kürk. 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 10-15 Eylül, Ankara.
- Bayraktar, N. (2010). Orhon yazıtlarında geçen renk adlarının anlam alanları üzerine. 3. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu, 121-128.
- besli, nurdan (2019). Anlambilim açısından eski Uygurca şiirler (Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
- Bozkaplan, Ş. A. (2007). Kutadgu Bilig’deki Hayvan Adları Üzerine Bir İnceleme. Türkish Studies, Volume 2/4, s. 1110-1118.
- Bindaş, Eda (2016). Karaçay Malkar Türkçesinde hayvan (kuş) isimlerinin kuruluşu ve Türkiye Türkçesiyle karşılaştırılması, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi.
- Clauson, S. G. (1972). An etimological dictionary of pre thiteenth ceuntry. Great Britian: Oxford University Press.
- Cruse D.A. (1986). Lexical semantics. Cambridge University Press.
- Çoruhlu, Y. (1995). Türk sanatında hayvan sembolizmi. İstanbul: Seyran Kitap.
- Çoruhlu, Y. (2002). Türk mitolojisinin anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Çürük, Y. (2017). Türkçede renk adları ve renk adlarına gelen ekler. Renk kitabı. Kitabevi Yayınları, 201-229.
- Dilçin, C. (1995). Örneklerle Türk şiir bilgisi, (3. Baskı), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Doğan, N. (2015). Türkiye Türkçesi söz varlığının yeni renkleri ad bilimsel bir inceleme. Dede Korkut Dergisi, 7,12-37.
- Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. (2. Baskı), Ankara: Bizim Büro Basımevi.
- Esin, E. (1985). Türk Kültür tarihi iç asya’daki erken safhalar. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi, Türk kültüründen Görüntüler Dizisi. S:3.
- Gencan, T. N. (2001). Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınları.
- Gözaydın, N. (2003). Türkçenin renk zenginliği. Türk Dili, S.618, ss. 539-545.
- İlhan, N. ve Şenel, M. (2008). Divan-ı Lügatit Türk’e göre av, avcılık ve hayvancılıkla ilgili kelimeler ve kavram alanları. Turkish Studies, Volume 3/1, s. 259-277.
- Karabeyoğlu, A. ve Ersoy, A. (2012). Kültürel kavramlaştırma ve Kutadgu Bilig’de Kuş tasvirleri. Turkish Studies, Spring, Volume 7/2, p. 621-642.
- Karadavut A., ve Kumanlı, S. (2017). Memlük Kıpçak Türkçesi sözlüklerinde kuş adları. Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, 12, 47-62.
- Karahan, A. (2013). Codex Cumanicus’ta hayvan adları. Turkish Studies, Volume 8/1, 1835-1865.
- Kafesoğlu, İ. (1984). Türk millî kültürü (3.Baskı). İstanbul: Ötüken Yayınları.
- Kırbıyık, M. (2007). Bazı XVI yüzyıl divanlarında kıymetli taşlar. Selçuk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, 18, 61-75.
- Kononov, A. N. (2015). Türk lehçelerinde renk adlarının semantiği. (Çev. Reshide A.-Emine A.), Gazi Türkiyet, 17, 185-204.
- Küçük, S. (2010a). Tarihi Türk lehçelerinde renk adlandırmaları. Turkish Studies, Volume 5/1, 556-577.
- Küçük, S. (2010b). Türkiye Türkçesinde renk adları ve özellikleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume 3/10, p. 420-427.
- Ögel, B. (1978). Türk kültür tarihine giriş. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Ortony, A. (1993). The role of similarity in similes and metaphors. metaphor and thought, Cambridge Univeristy Press, 342-356.
- Özönder Barutçu, S. (2003). Erken Orta Türkçede Buddhist ve İslami terminoloji üzerine bir karşılaştırma. Kök Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, 5, 13-31.
- Özönder Barutçu, S. (2017). Kutadgu Bilig I zaman mekan konuşur: XI yüzyılda Balasagun’dan Kaşgar’a Balasagunlu’dan Kaşgarlı’ya. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 2/3, 12-63.
- Özönder Barutçu, S. (2018). Kutadgu Bilig II Kutadgu Bilg’in metin türü ve tarihsel diyalektolojisi için değeri. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 3/2, 179-253.
- Öztürk, M., Örs D. (Ed.). (2000). Burhan-ı katı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Paivio, A., Walsh M. (1993). Psychologial process in metaphor comprehension and memory, metaphor and thought, Cambridge Univeristy Press,
- Toklu, O. (2003). Dilbilime giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Şeşen, R. (1998). İslam coğrafyacılarına göre Türkler ve ülkeleri, (2. Baskı). Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
- Tek, R. (2016). Divan-ı Lügatit Türk’te giyim kuşam kültürü ile ilgili kelimeler. The Journal of Academic Social Science Studies, 50, 261-271.
- Tezcan, M. (1983). Giyim olgusuna sosyo-kültürel bakış ve Türklerde giyim. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 16/1, 255-276.
- Tokyürek, H. (2013). Eski Uygurca’da hayvan adları ve bunların kullanım alanları. TÜBAR. XXXIII, Bahar.
- Tokyürek, H. (2016). Eski Uygur Budist metinlerinde şeytan, yılan, kadın ilişkisi. Türkiyat Mecmuası, c.26/1, 301-310.
- Tokyürek, H. (2019). Eski Uygur Türkçesinde Budizm ve Manihaizm terimleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Toprak F. (2013). Çağatay şiirinde vahşi hayvanlar ve yırtıcı kuşlar. Turkish Studies, Volume 8/9, 105-124.
- Ufuk, P. Ş. (2015). Dilbilimsel açıdan benzetme ve Sait Faik Abasıyanık’ın hikayelerindeki görünümleri. Türk Dili, IX (767-768), Kasım-Aralık.
- Uludağ, E. (2016). Fuzuli’nin gazellerinde bir güzellik unsuru olarak yanak. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 3, 15-68.
- https://www.kuslar.gen.tr/kuzgun.html 23.04.2020
- https://tr.wikipedia.org/wiki/Samur 23.04.2020
- https://islamansiklopedisi.org.tr/etiyopya#2-tarih 3.7.2020
- https://sozluk.gov.tr/ 9.08.2020
