RASİM ÖZDENÖREN’İN “HASTALAR VE IŞIKLAR” İLE “UYUMSUZLAR” ADLI HİKÂYE KİTAPLARINDA KOŞUT ANLATIM BİÇİMİ OLARAK İKİLEMELER
Author :
Abstract
İkilemeler edebi eserlerde sıklıkla karşımıza çıkan söz varlığı ögelerindendir. Dil biliminde tautonym, Batı dillerinde reduplication ve Doğu dillerinde itbâ ve muzâvece karşılığında kullanılan ikilemeler, Türkçede tekrar grubu, yineleme, ikizleme gibi farklı terimlerle anılır ve kullanılırlar. İkilemeler, aralarında benzerlik bulunan kelimelerin tekrarlanması ile oluşur ve kelime şekillendirmenin morfolojik ve fonolojik süreci ile kalıp yapı olarak ortaya çıkarlar. İkilemeler, anlama ve anlatıma katkıları dolayısıyla Türk dilinin en eski eserlerinden başlayarak günümüze değin edebi eserlerde hatırı sayılır bir yoğunluk ve sıklıkta yer almıştır. Göktürk Türkçesinde koşut anlatım biçimi olarak kullanılan ikilemeler, Uygur Türkçesinden itibaren yoğunluk kazanmış ve giderek Türk dilinin işleyiş düzleminde karakteristik bir dil birliği haline gelmiştir. Günümüz Türk edebiyatının önemli öykü yazarlarından Rasim Özdenören de eserlerinde ikilemelere sıkça yer vermiştir. İkilemeler stilistik ögeler olarak benzetme ve tezatlarla birlikte Özdenören’in öykülerinin temel öğelerini oluşturur. İkilemelerle kurulan münasebetler yardımıyla Özdenören’de gerçek ve hayat birleştirilir; mekân, zaman ve şahıslar, şahısların hayata bakış tarzları ve iç trajedileri ayrıntılarına kadar betimlenmeye çalışılır. Bu makalede Rasim Özdenören’in ilk öykü kitabı olan “Hastalar Ve Işıklar” ile şimdiye kadar yayımlanmış son öykü kitabı “Uyumsuzlar” daki ikilemeler incelenmiştir. Öykülerde geçen ikilemeler nicel olarak tespit edilmiş, istatistiki olarak işlenmiş ve tarama yöntemi ile kendi koşulları içinde ve var durum biçimleriyle değerlendirilmiştir. Her iki eserde geçen ikilemelerin kullanım sıklığı alfabetik olarak listelenmiş, tespit edilen ikilemeler, kuruluşları ve ikilemeyi oluşturan kelimelerin anlam ilişkisi, ses ve şekil özellikleri yönünden tasnif edilmiştir. Sınıflandırma sonucunda yazarın her iki eserindeki ikilemeler için kullanım tercihleri ve bu durumun söz varlığına katkıları hakkında çıkarımlarda bulunulmuştur.
Keywords
Abstract
Reduplications are the elements of the presence of words that often appear in literary works. Reduplications, which are called "tautonym" in linguistics, "reduplication" in Western languages, and "itba, muzavece" in Eastern languages, is used in Turkish in different terms such as regrouping, iteration, twinning. Reduplications are by repeating words that have similarities. They appear as mold structures with the morphological and phonological process of word shaping. Reduplications have appeared in considerable great numbers in the Turkish literary works starting from the oldest works of the Turkish language to the present day. Reduplications, which are used as a form of parallel narration in Gokturk Turkish, have gained intensity since Uyghur Turkish and have increasingly become a characteristic language union in the function of the Turkish language. Rasim Özdenören, one of the important story writers of today's Turkish literature, frequently included reduplications in his works. Reduplications form the key elements of Özdenören's stories, as stylistic elements along with analogies and contrasts. Real and life are combined in Özdenören with the help of the relations established with the reduplications; place, time, and individuals' views of life and internal tragedies are tried to be described to the details. In this article, the reduplications in Rasim Özdenören's first storybook, "Hastalar ve Isıklar," and the latest storybook published so far, "Uyumsuzlar," are examined. The reduplications in the stories were quantitatively detected, statistically processed, and evaluated by the scanning method. The frequency of use of the reduplications in both works is listed alphabetically, and the identified reduplications are sorted in terms of sound, texture, and the semantic relationship of the word that form the reduplications. As a result of the classification, deductions were made about the author's usage preferences of reduplications in both works, and ınferences have been made about the contribution of this situation to vocabulary.
Keywords
- Ağakay, M. A. (1953). İkizlemeler üzerine. Türk Dili, 2(7), 189-191.
- Ağakay, M. A. (1954). Türkçede kelime koşmaları. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 7, 97-104.
- Akaslan, T. (2004, Ağustos). Yaşlı maşlı ama dipdiri yarı-ikileminin anlam sözdizimi. Türk Dilbilim Kurultayı, İzmir.
- Aksan, D. (1993). Türkçenin gücü, Ankara: Bilgi Yayınevi.
- Aksan, D. (2009a). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim I. Ankara: TDK Yayınları.
- Aksan, D. (2009c). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim III. Ankara: TDK Yayınları.
- Aksan, D. (2016). Anlam bilim anlambilim konuları ve Türkçenin anlambilimi. Ankara: Bilgi Yayınevi.
- Aksan, D. (2018). Türkçenin sözvarlığı. Ankara: Engin Yayınları.
- Aksan, Y. (2001, Mayıs). Türkçede zaman anlatımı ve kimi ikileme yapıları. XV. Dilbilim Kurultayı, İstanbul.
- Aksoy, Ö. A. (2014b). Atasözleri ve deyimler sözlüğü 2. deyimler sözlüğü. İstanbul: İnkılâp
- Akyalçın, N. (2008). "Ip" ve "m, p, r, s" yapılı Türkçe ikilemlere ilişkin sorunlar. Çağdaş Türk Dili, 20(247), 338.
- Akyalçın, N. (2017). Pekiştirme sözcükleri, sıfat tamlaması veya ikileme midir? Journal Of Awareness, 2(1), 31.
- Aydın, E. (1997). Orhun Yazıtlarında hendiadyoinler. Türk Dili. 544, 417- 421.
- Banguoğlu, T. (2011). Türkçenin grameri. Ankara: TDK Yayınları.
- Bilgegil, M. K. (2009). Türkçe dilbilgisi. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.
- Çağatay, S. (1978). Uygurcada hendiadyoinler. Türk lehçeleri üzerine denemeler. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, 29-66.
- Çoraklı, Ş. (2001). Türkçe'nin yaratma gücü: ikilemeler. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (17), 55-56.
- Delice, H.İ. (2007). Türkçe sözdizimi. İstanbul: Kitabevi.
- Dilek, F. G. (2004). Altay Türkçesinde ikilemeler. Bilig, 28 (Kış), 83.
- Eker, S. (2005). Çağdaş Türk dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
- Eren, H. (1949). İkiz kelimelerin tarihine dair. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 7(2), 283-286.
- Ergin, M. (2004). Türk Dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım, Yayım, Tanıtım.
- Gencan, T.N. (1979). Dilbilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
- Göğüş, B. (1962). Türkçede birleşik kelimelerin oluşumu ve nasıl yazılması gerektiği. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten. 245-264.
- Hatiboğlu, V. (1981). Türk dilinde ikileme. Ankara: Ankara Ünv. Basımevi.
- Hengirmen, M. (2002). Türkçe dilbilgisi. Ankara: Engin Yayınları.
- Karaağaç, G. (2012). Türkçenin dil bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Karahan, L. (2009). Türkçede söz dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları
- Korkmaz, Z. (1992). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Özdenören, R. (1998). Hastalar ve Işıklar. İstanbul: İz Yayıncılık.
- Özdenören, R. (2015). Uyumsuzlar. İstanbul: İz Yayıncılık.
- Taş, İ. (2012). Kutadgu Bilig’de ikilemeler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 60(2), 43- 96.
- Tuna, O. N. (1949). Türkçede tekrarlar. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili Ve Edebiyatı Dergisi, 3(2-3), 429.
- Tekin, T. (1998). Orhun Yazıtları, II.baskı. İstanbul: Simurg Yayınları.
- Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe sözlük. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek
- Vardar, B. (2007). Açıklamalı dilbilim sözlüğü. İstanbul: Yabancı Dil Yayınları.
- Yastı, M. (2007). Türkçe deyimlerde geçen ikilemelerin ses ve şekil özellikleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 21, 53.
- Zülfikar, H. (1995). Türkçede ses yansımalı kelimeler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
