Author :
Abstract
İnsanların günlük hayatta kullandığı dil bir canlı gibi değişim göstermektedir. Bu husus, edebiyat söz konusu olduğunda daha belirgin bir hâl alır. Edebiyatın içeriği, beslendiği kaynaklar ve toplumu hangi açılardan beslediği zaman içerisinde farklılaşır. Divan edebiyatına bakıldığında dinî muhtevaya sahip birçok tür görülebildiği gibi onunla doğrudan ilgili olmayan türlerde ve birçok farklı nazım şeklinde yine bu etki görülmektedir. Çoğu zaman lirik duyguların ifadesi olan şiir ve dolayısıyla bu şiirlerin toplandığı divanlar da bu etkiden azade değildir. Divan şairi Kur'ân'la sıkı bir ilişki içinde olmuş ve bunu şiirine yansıtmıştır. Lafzî veya manevî ayet iktibaslarının yanı sıra Kur'ân'ın konularının, kavramlarının, esmâ-i hüsnânın, peygamber ve sure isimlerinin hatta Kur'ân'ın kendi isminin çokça geçtiği ve adeta divan şairinin zihinsel kodlarının ayetlerle oluştuğu görülmektedir. Bu çalışmada Kur'ân'ın klasik Türk şiir diline yansıması veya ona kaynaklık etmesi şeklinde ifade edebileceğimiz konu ele alınmış, Bâkî Divanı bu nazarla tetkik edilmiş ve ilgili beyitler gözler önüne serilmiştir. Kur'ân'ın şiirde kullanım durumu elbette şairden şaire farklılık göstermektedir. Bununla beraber Kur'ân'ın etkisi aşağı yukarı her şairde karşımıza çıkmakta ve dolayısıyla etkileşimin boyutları hakkında bir fikir vermektedir.
Keywords
Abstract
The language people use in daily life changes like a living thing. This topic becomes more prominent when it comes to literature. The content of literature, the sources it feeds on and the aspects it feeds the society vary over time. When we look at Divan literature, many genres with religious content can be seen, as well as in genres not directly related to it and in many different poems. Poetry, which is often the expression of lyrical feelings, and therefore the divans where these poems are collected, are also not free from this effect. Divan poet had a close relationship with the Qur'an and reflected this in his poetry. In addition to the literary or spiritual verse quotations, it is seen that the subjects and concepts of the Qur'an, the names of the prophet and surah, and even the Qur'an's own name are mentioned a lot and the mental codes of the divan poet are formed with verses. In this study, the issue that can be expressed as the reflection of the Qur'an in the classical Turkish poetry language or its reference to it is discussed, the Bâkî Divan was examined with this view and related couplets were revealed. The usage of the Qur'an in poetry of course differs from poet to poet. However, the influence of the Qur'an appears in almost every poet and thus gives an idea about the dimensions of the interaction.
Keywords
- Ağzıkara, R. (2016). 15. Yüzyıl divan şairlerinden Adnî, Avnî, Cem Sultan, Mihrî Hatun ve Cemalî’de ayet ve hadis iktibasları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırklareli.
- Ay, A. (2019). Divan-ı Hikmet'te manevî ayet iktibasları (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
- Azar, B. (2015). Türâbî Dedebaba Divanı'nda iktibaslar. Littera Turca, 1 (2), 1-10.
- Banarlı, N. S. (1998). Resimli Türk edebiyatı tarihi, Cilt I. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Canbolat, M. (2017). Nâbî’nin Hayriyye adlı eserindeki ayet ve hadis iktibasları ile Nâbî’nin dinî ve ahlaki bakış açısı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
- Candemir, İ. H. (2019). XV. Yüzyıl divan şiirinde İslam kaynaklı sözler (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
- Çelik, N. (2001). Fuzûlî'nin Türkçe divanında geçen ayetler ve yorumları. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (6), 131-148.
- Çelikkol, F. (2019). Ümmî Sinân Dîvânı’nda âyet ve hadis incelemesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
- Ekici, H. (2018). Hasan Hilmî Edirnevî Divanı ve Divanı’nda ayet iktibasları. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19 (35), 621-644.
- Ekmekçi, G. (2018). Nesimi Divanı’nda geçen ayet ve hadisler. Akademik Bakış Dergisi, (66), 94-112.
- Erdoğan, M. (2013). Güzellik unsurlarıyla divan şiirinde sevgili. İstanbul: Kitabevi.
- Erkul, R. (2017). Birrî Mehmed Dede Divânı'nda âyetlerden iktibâslar. MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 15 (3), 97-104.
- Ertürk, M. (1997). Havz-ı Kevser. DİA, 16. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Gülhan, A. (2000). Hakanî Mehmed Bey Divanı'nda ayetlerden iktibaslar. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3 (4), 355-364.
- Güngör, Z. (2007). Türk-İslâm edebiyatının kaynağı olarak Kur’an-ı Kerîm. İslâmî İlimler Dergisi 1. Kur’an Sempozyumu, Çorum, 178-188.
- Kaplan, H. ve Macit M. (2014). Bâkî, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS), http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/baki (Erişim Tarihi: 14.02.2021)
- Karaman, H. vd. (2003). Kur'an yolu Türkçe meâl ve tefsir, III. Ankara: DİB Yayınları.
- Keleş, R. (2013). Divan şiirinde lafzî âyet ve hadis iktibasları (Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
- Keleş, R. (2020). Türk İslâm edebiyatının muhteva kaynakları: Şeyh Gâlib örneği. Bilimname, (41), 443-484.
- Koç, T. (2012). İslâm estetiği. İstanbul: İsam Yayınları.
- Küçük, S. (2011). Bâkî Dîvânı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Levend, A. S. (1972). Dinî edebiyatımızın başlıca ürünleri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, (20), 35-80.
- Levend, A. S. (1984). Divan edebiyatı kelimeler ve remizler, mazmunlar ve mefhumlar. İstanbul: Enderun Kitabevi.
- Levend, A. S. (2008). Türk edebiyatı tarihi I. cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Nalçacıgil, E. Ç. (2016). 16. Yüzyıl mesnevilerinde ayet ve hadis iktibasları (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
- Nasr, S. H. (2019). İslâm sanatı ve maneviyatı. İstanbul: İnsan Yayınları.
- Okçu, N. S. (1982). Divan şiirine kaynaklık eden âyetler. Doçentlik Tezi, Erzurum.
- Öğüt, S. (2007). Harem. DİA, 16. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Pala, İ. (2008). Divan edebiyatı. İstanbul: Kapı Yayınları.
- Pala, İ. (2011). Ansiklopedik divân şiiri sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
- Sarı, M. (2009). Askerî Muhammed-Gülaboğlu-Dîvânı’nda geçen âyetler. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (39), 631-650.
- Selçuk, B., Kesik, B., Şenödeyici, Ö., Koşik, H. S., Kola, F. (2015). Söz ve Sihir Arasında Edebî Sanatlar. İstanbul: Kesit Yayınları.
- Şemseddin Sami (2007). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
- Topaloğlu, B. (1995). Esmâ-i Hüsnâ. DİA, 11. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Uludağ, S. (2009). Sidretü'l-Müntehâ. DİA, 37. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Uzun, M. İ. (2002). Kur'an: Edebiyat. DİA, 26. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Yekbaş, H. (2010). Divan şiirinde Kur'ân. İstem, (16), 199-232.
- Yıldız, M. (2018). Divan-ı Hikmet’te Kur’ân ve hadisten iktibas ve telmih. Yesevî Aylık Sevgi Dergisi, (291), 8-11.
