Author :
Abstract
Kalıplaşmış dil birimleri atasözü, deyim, ikileme ve kalıp sözleri içine almakta ve Türkçede çok sık kullanılmaktadır. Bu yapıların anlam ve gramer yönünden incelendiği pek çok çalışma yapılmıştır. Araştırmacılar tarafından farklı adlarla ve farklı ölçütlere dayandırılarak tanımlanmış olan kalıp sözler, ilişki sözleri ve kültür birimi olarak da adlandırılmıştır. Kalıp sözler sayesinde belli bir topluluk içerisindeki insanlar birbirleriyle daha hızlı bir şekilde anlaşma olanağı bulur ve bu sözler toplumsal uzlaşının ürünüdür. Ağızlar, bir dilin gelişim seyrinde belirleyici rol oynayan özellikleri bünyesinde barındırmakta ve bu özelliklerin gelecek kuşaklara aktarılmasını sağlamaktadır. Ağız çalışmalarında derlenen metinler, kaynak dilde tespit edilen farklı yapıların da konuşma dilindeki görünümleri hakkında bilgi vermektedir. Trabzon tarih boyunca pek çok medeniyete ev sahipliği yapmıştır ve kültürel zenginliğinin yanı sıra dil verilerinin çeşitliliğiyle dikkat çekmektedir. Kalıp sözlerin kullanımında da tespit edilebilen bu zenginlik, çalışmanın çıkış noktasını oluşturmaktadır. Bu makalede Trabzon yerli ağzında sık kullanılan kalıp sözler üzerinde durulacak, bunların anlam ve gramer boyutu incelenecektir. Verilen örnekler yapı, işlev ve anlam özellikleri yönünden incelenecektir. Çalışmada kullanılan metinler, ses kayıt cihazıyla yapılan derlemelere dayanmaktadır. Konunun açıklanmasında tarama, sınıflandırma ve karşılaştırma yöntemlerinden faydalanılmıştır. Bazı örnek cümleler gözlem yoluyla seçilmiştir. Soru-cevap yöntemi de kullanılarak yöre ağzındaki kalıp sözlerin anlam boyutu tespit edilmiştir. Metinler, Trabzon’un Araklı, Arsin, Yomra, Çarşıbaşı ilçelerinden derlenmiştir. Söz konusu kalıp sözlerin, genç-yaşlı fark etmeksizin tüm konuşurlar tarafından kullanıldığı, topluma mal olduğu, bir süreçten geçtiği ve toplumun zihnine kodlanan bir özellikte olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Keywords
Abstract
Fixed linguistic units include proverbs, idioms, antitheses, and set phrases, and are used very frequently in Turkish. Numerous studies have examined the meaning and grammar of these structures. Fixed expressions, defined by researchers under different names and based on different criteria, have also been referred to as relational expressions and cultural units. Fixed expressions enable people within a particular community to understand each other more quickly and are the product of social consensus. Dialects embody characteristics that play a decisive role in the development of a language and ensure that these characteristics are passed on to future generations. Texts compiled in dialect studies provide information about the manifestations of different structures identified in the source language in the spoken language. Trabzon has been home to many civilizations throughout history and attracts attention not only for its cultural richness but also for the diversity of its linguistic data. This richness, which can also be observed in the use of set phrases, forms the starting point of this study. This article will focus on set phrases frequently used in the Trabzon local dialect, examining their meaning and grammatical aspects. The examples provided will be analyzed in terms of structure, function, and meaning. The texts used in the study are based on compilations made with a voice recorder. Scanning, classification, and comparison methods were used to explain the subject. Some example sentences were selected through observation. The question-and-answer method was also used to determine the meaning of idiomatic expressions in the local dialect. The texts were collected from the districts of Araklı, Arsin, Yomra, and Çarşıbaşı in Trabzon. It has been concluded that the aforementioned clichés are used by all speakers, regardless of age, have become part of society, have undergone a process, and are a feature encoded in the collective consciousness of society.
