OSMANLIDAN CUMHURİYET’E LİSAN TARTIŞMALARI: ABDÜLGANİ SENİ YURTMAN’IN DİL ANLAYIŞI ÜZERİNE BİR İNCELEME
Author :
Abstract
Osmanlının son dönem aydını Abdülgani Seni Yurtman’ın dil konusuna dair yaklaşımlarını inceleyen bu makale, aynı zamanda Cumhuriyet’in ilk yıllarına uzanan süreçte Yurtman’ın görüşlerinde meydana gelen değişimi konu edinmektedir. Yurtman’ın düşünce serüveni, Lisan hareketinden önce İstanbul şivesini standart dil olarak kabul eden yaklaşımıyla başlar. II. Meşrutiyet yıllarında, Osmanlılık ideolojisi çerçevesinde, yabancı unsurlardan dili arınmayı hedefleyen tasfiyeci akımları eleştirmiş ve Osmanlıcanın çok unsurlu yapısını bir “millet lisanı” olarak savunmuştur. Bu bağlamda Yurtman’ın dile dair fikirleri, döneminde öne çıkan Ömer Seyfettin ve Ziya Gökalp gibi isimlerin fikirleri ile birlikte ele alınmıştır. Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte düşüncelerinde önemli bir değişim gözlemlenen Yurtman, dönemin resmî ideolojisiyle uyumlu olarak Günel Dil Teorisi’ni desteklemiştir. Son dönem yazılarında ise Türkçe’nin sentaks yapısını “Avrupalılaşma” eğilimlerine karşı korumuş ve yabancı kelimeler konusunda halkın benimsediği ve dilde karşılığı olmayanların korunması gerektiğini savunan itidalli bir yaklaşıma ulaşmıştır. Makale Yurtman’ın dil üzerine düşüncelerini incelemekle birlikte, dönemin siyasi ve entelektüel iklimiyle birlikte nasıl evrildiğini ayrıca ortaya koymaktadır. Yirminci yüzyılın başlarında “İstanbul şivesi mi, taşra şivesi mi?” şeklinde yapılan tartışmalarda Yurtman’ın durduğu yer makalede izah edilmeye çalışılmıştır. Bununla birlikte “Yeni Lisan ve Tasfiye-i Lisan” tartışmalarında, dilde tasfiyeci tutuma karşılık Yurtman’ın yaptığı eleştiriler ele alınmıştır. Ayrıca Cumhuriyet döneminin en önemli dil yaklaşımlarından Güneş Dil Teorisi’nin konjonktürel açıdan bazı dönem tarafından gördüğü kabul incelenmiştir. Son olarak da Cumhuriyet döneminde, dili Avrupalılaştırmak adına yapılan sentaks tartışmaları bağlamında Yurtman’ın yaklaşımları üzerinde durulmuştur.
Keywords
Abstract
This article examines the approaches of Abdülgani Seni Yurtman, a late Ottoman intellectual, to language and explores the evolution of his views during the period leading up to the early years of the Republic. Yurtman's intellectual journey begins with his approach, prior to the Language Movement, which adopted the Istanbul dialect as the standard language. During the Second Constitutional Era, within the framework of Ottoman ideology, he criticized purificationist movements aimed at purifying the language of foreign elements and defended the multi-elemental structure of Ottoman Turkish as a "national language." In this context, Yurtman's language ideas are examined alongside those of prominent figures of his time, such as Ömer Seyfettin and Ziya Gökalp. With the proclamation of the Republic, Yurtman's thinking underwent a significant transformation, and he supported the Günel Language Theory, in line with the official ideology of the time. In his later writings, he defended the syntax of Turkish against "Europeanization" tendencies and adopted a moderate approach to foreign words, advocating the preservation of those that had no equivalent in the language and were embraced by the public. The article examines Yurtman's thoughts on language and also reveals how they evolved with the political and intellectual climate of the time. This article attempts to explain Yurtman's position in the debates surrounding "Istanbul dialect or provincial dialect?" at the beginning of the twentieth century. Furthermore, Yurtman's criticisms of the purificationist approach to language in the "New Language and Purification of Language" debates are examined. Furthermore, the conjunctural acceptance of the Sun Language Theory, one of the most important linguistic approaches of the Republican era, by certain periods is examined. Finally, Yurtman's approaches are examined within the context of the syntactic debates that took place during the Republican era, aimed at Europeanizing the language.
