Abstract

ÖZ

Kutadgu Bilig, 11. yüzyıl Karahanlılar devri Türk-İslam kültür muhitinin ortak bir ürünü olup İslamî dönem Türk kültürünün ilk manzum siyasetnâmesidir. Kutadgu Bilig’de, kronolojik olarak kendisinden önce veya sonra yazılmış siyasetnâmelerden, gerek felsefi malumat gerekse de temsilî üslup bakımından, farklı ve özgün yönler vardır. Bu kıymetli eser, İslamî Türk edebiyatının ilk ürünlerinden biri olmakla birlikte, yalnızca Türk edebiyatı tarihi bakımından değil, aynı zamanda Türk sosyolojisi, Türk kültür tarihi ve Türk devlet felsefesi açısından da ele alınıp incelenmesi gereken önemli bir kaynaktır. Siyasetnâmelerin ekserisi İranİslam coğrafyasında şekillenen Fars siyaset geleneği ile İslam prensiplerinin sentezlenmiş biçimleri olmasına karşın Kutadgu Bilig, büyük ölçüde Türk devlet ve siyaset geleneğini ihtiva etmektedir. Bu yönden diğerlerinden farklı ve özgün bir eserdir. Kutadgu Bilig bize, binlerce yıllık Türk tarihinde, birçok coğrafya, iklim, din, kültür ve uygarlık değişikliklerine rağmen, ana çizgileri aşağı yukarı aynı kalan bir toplum ve devlet anlayışının sürdüğünü göstermektedir. Çalışmada Kutadgu Bilig’in Reşit Rahmeti Arat tarafından yayınlanan metin yayını esas alarak, 6645 beyit taranmış ve maden adları tespit edilmiştir. Maden adları tekli ve ikili kullanımlar olmak üzere iki ayrı sınıfta incelenmiştir. “Altun”, “kümüş”, “bakır”, “temür”, “kömür”, “yinçü”, “tuz”, “kürküm (safran)”, “kurç”, “erdini” gibi tekli kullanımlar; “altun kümüş”, “kümüş altun”, “bakır altun”, “altun bakır”, “sav altun”, “yinçü yakut”, “tuz etmek” gibi ikili kullanımlar ele alınmıştır. Çalışma hem maden adlarıyla ilgili bir sözvarlığı içermekte hem de ilgili kelimelerin eşdizimliliğyle ilgili bilgi vermektedir. Hangi kelimenin hangi kelimeyle daha sık kullanıldığı, birlikteyken hangi anlamlara, tek kullanımlarında hangi anlamlara geldiği üzerinde durulmuştur. Madenlerin en çok karşıladıkları anlam ile en az karşıladıkları anlam tespit edilmiş ve madenlerin kullanım sıklıkları sayısal ifadeyle verilmiştir. Her kullanım için bir başlık açılmış, ardından maden adlarının karşıladıkları anlamlara göre bir tasnif yapılmış, ilgili örnekler çeviriyazı ve tercüme ile birlikte beyit numaraları eklenerek verilmiştir.

Abstract

Kutadgu Bilig is a common product of the 11th century Karakhanid period Turkish-Islamic cultural environment and is the first poetic politics of Turkish culture in the Islamic period. In Kutadgu Bilig, there are different and unique aspects from the politics written chronologically before or after him, both in terms of philosophical knowledge and representational style. Although this valuable work is one of the first products of Islamic Turkish literature, it is an important resource that should be studied not only in terms of the history of Turkish literature, but also in terms of Turkish sociology, Turkish cultural history and Turkish state philosophy. Kutadgu Bilig largely includes the Turkish state and politics tradition, although most of the politics are the synthesized forms of the Persian political tradition and Islamic principles shaped in the Iran-Islamic geography. In this respect, it is a different and original work from others. Kutadgu Bilig shows us that in thousands of years of Turkish history, despite many changes in geography, climate, religion, culture and civilization, the understanding of a society and state whose main lines remain roughly the same continues. In the study, 6645 couplets were scanned and mine names were determined based on the text publication of Kutadgu Bilig published by Reşit Rahmeti Arat. Mine names have been examined in two different classes as single and dual uses. Single usages such as "gold", "silver", "copper", "temür", "coal", "yinç", "salt", "my fur (saffron)", "kurç", "virtue"; Binary uses such as "gold silver", "silver gold", "copper gold", a "lthun copper", "sav gold", "yinçü ruby", "salt" are discussed. The study includes both a vocabulary related to mineral names and provides information about the collocations of the related words. Which word is used more frequently with which word, which meanings when they are together, which meanings in their single use are emphasized. The meanings that the mines meet the most and the meanings they meet the least have been determined and the usage frequencies of the mines are given in numerical terms. A title was opened for each use, then a classification was made according to the meanings of the mine names, the relevant examples were given by adding couplet numbers together with the translation and translation.