Author :
Abstract
Türkiye’deki dil araştırmalarında ve dilbilgisi kaynaklarında sayı sözcükleri hep iki sınıfta ele alınmıştır: sayı adları ve sayı sıfatları. Ancak Türkiye Türkçesinde sayı sözcükleri gizleme, yerini tutma, yerine geçme gibi temel gönderme (linguistic reference) işlevleriyle de kullanılabilmektedir. Başka bir deyişle, bir sayı sözcüğü sayı adı ve sayı sıfatı dışında sayı zamiri (adılı) olarak da kullanılabilmektedir. Bir sayı adının diliçi gönderme işleviyle kullanılabilmesi için ya asıl sayı sıfatı veya sıra sayı sıfatı formunda olması gerekmektedir. Türkiye Türkçesinde asıl sayı ve sıra sayı sıfatlarıyla kurulmuş söz öbeklerinde de birtakım uzak ya da yakın göndermeler söz konusu olmaktadır: adamlardan biri, öğrencilerin ikisi, üçüncü kişi gibi. Ancak sayı adlarının tamamen zamir (adıl) sözcük sınıfı içine girmeleri, asıl sayı sıfatları ve sıra sayı sıfatlarıyla kurulmuş bu öbek yapıların kısalmasıyla mümkün olmaktadır: biri, ikisi, üçüncüsü veya üçüncü gibi. Gönderme, gizleme, yerine geçme konusu sözcüksel düzeyi aştığında ise, içinde sayı sözcüğü bulunan birçok öbek de dikkat çekici bir hal almaktadır. Bu çalışmada, sayı adlarının gönderme işlevlerinin kaynaklarda nasıl betimlendiği üzerinde durulacak, ardından bu işlevler Türkiye Türkçesi edebi metinleri üzerinden örneklenerek sınıflanmaya çalışılacaktır.
Keywords
Abstract
The number words in language research and grammar sources in Turkey are always divided into two categories: number nouns and numbers as adjectives. However, in Turkish, number words can be also used with main linguistic reference functions such as concealment, substitution and replacement. In other words, a number word can be used as number as pronouns as well as number nouns and number as adjectives. For a number noun to be used anaphorically, it should be in the form of either cardinal or ordinal number. Distal or proximal references can be observed in lexical phrases formed with cardinal or ordinal numbers as adjectives in Turkish: such as adamlardan biri “one of the men”, öğrencilerin ikisi “two of the students”, üçüncü kişi “the third person”. However, classification of number nouns as a pronoun as a lexical class can be possible through abridgement of phrasal structures formed with cardinal and ordinal numbers: such as biri “the one”, ikisi “the two”, üçüncüsü or üçüncü “the third”. When the subjects of concealment, substitution and replacement exceeded the lexical level, many phrases containing any number word are also becoming noticeable. In this paper, how the referential functions of number nouns are described in the texts will be dwelt upon. Then, these functions will be classified by showing examples from the literary texts in Turkish.
Keywords
- Akaslan, Talat (2001), “Bir, bu, bazı, kimi, hangi, kaç, ne? Sıfat mı!!!...”, Dilbilim Araştırmları 2001, ss. 36-45.
- Atabay, Neşe - Sevgi Özel - İbrahim Kutluk (2003), Sözcük Türleri, İstanbul: 2. Baskı Papatya Yayıncılık.
- Bacanlı, Eyüp (2012), “Geçmişten günümüze Türkçenin sayıları ve sayı sistemi”, Bilim ve Teknik S. 540, ss. 76-78.
- Banguoğlu, Tahsin (1995), Türkçenin Grameri, Ankara: 4. Baskı Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Baştürk, Mehmet (1995), “Parmakları sayma biçimi ve kökenlerinden hareketle Türkçede sıra sayı sisteminin oluşumu”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi S. 3, ss. 15-22.
- Daşdemir, Muharrem (2013), “Türkçede miktar kavramı ve sayı sistemi”, Turkish Studies S. 8 / 13, ss. 309-336.
- Demir, Tufan (2004), Türkçe Dilbilgisi, Ankara: Kurmay Basım Yayın Dağıtım.
- Eker, Süer (2006), Çağdaş Türk Dili, Ankara: 4. Baskı Grafiker Yayınları.
- Ergin, Muharrem (1988), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Basım / Yayın / Tanıtım.
- Gencan, Tahir Nejat (2001), Dilbilgisi, Ankara: Ayraç Yayınevi.
- Hazar, Mehmet-Mehmet Şengönül (2012), “Türk kültüründe sıfırdan dokuza kadar sayı adları ve matematik değerleri”, BAL-TAM Türklük Bilgisi S. 17, ss. 141-158.
- İfrah, Georges (1998), Rakamların Evrensel tarihi: Bir Gölgenin Peşinde C. 1 (Çeviren: Kurtuluş Dinçer), Ankara: 8. Baskı TÜBİTAK Yayınları.
- Karaağaç, Günay (2013), Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 1066.
- Karahan, Leylâ (2012), “Türkçede ‘-DAn biri’ yapılı kelime grupları üzerine”, Dil Araştırmaları S. 11, ss. 9-15.
- Kononov, A. N. (1956), Çağdaş Türk Edebî Dilinin Grameri, Moskova-Leningrad: Sovyet İlimler Akademisi Şarkiyat Enstitüsü (Eserin Sabit Paylı tarafından yapılan, basılmamış Türkçe çevirisi kullanılmıştır. Bu çeviri metin, Türk Dil Kurumu Kütüphanesi’ndedir.)
- Kornfilt, Jaklin (1997), Turkish, New York: Routledge.
- Korkmaz, Zeynep (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Lakoff, George-Rafael E. Núnez (2000), Where Mathematics Comes From? (How The Embodied Mind Brings Mathematics Into Being?), New York: Basic Books.
- Rǝximova, Asiyǝ (2002), Tɵrek Grammatikası (Türk Dilbilgisi), Kazan.
- Yılmaz, Engin (2004), Türkiye Türkçesinde Niteleme Sıfatları, İstanbul: Değişim Yayınları.
- Yüceol Özezen, Muna (2013), “Türkiye Türkçesinde dilsel göndermeler üzerine birkaç tespit”, Prof. Dr. Leylâ Karahan Armağanı, Ankara: Akçağ Yayınları, ss. 759-776.
- ABBYS = Boysan, Aydın (2005), Binbir Yaşam Sahnesi, İstanbul: Bilgi Yayınevi (deneme)
- ÇABAG = Altan, Çetin (1998), Bir Avuç Gökyüzü, İstanbul: İnkılâp Kitabevi (roman)
- EIKDA = Emine, Işınsu (1995), Kaf Dağı’nın Ardında, İstanbul: 3. Baskı Ötüken Yayınları (roman).
