14. YÜZYIL DOĞU TÜRKÇESİNE ADINI VEREN HÜSEYN-İ HÂREZMÎ VE BÛSÎRÎ’NİN KASÎDE-İ BÜRDE’SİNE YAZDIĞI ŞERHİ KEŞFÜ'L-HÜDÂ
Author :
Abstract
Bu çalışma, Hüseyn-i Hârezmî’nin Keşfü’l-Hüdâ adlı Kaside-i Bürde şerhinin Berlin Şehir Kitaplığında Ms. or. oct. 1688 kayıt numarasıyla (BN) ve Süleymaniye Kütüphanesi Mahmud Paşa Koleksiyonunda 271 kayıt numarasıyla (SN) muhafaza edilen nüshalarından yola çıkarak eserin Türk dili ve edebiyatı içindeki yerinin tespitini esas almaktadır. Kaside-i Bürde, klasik şark edebiyatında kaside yazma geleneği içinde ve Hz. Muhammed'e ithaf edilen eserler dâhilinde en meşhur manzumedir. Arap edebiyatında ilki Kâ'b bin Züheyr diğeri Bûsîrî tarafından yazılmış olan iki ayrı Kaside-i Bürde mevcuttur. Bu çalışmanın konusu olan Keşfü'l-Hüdâ, Bûsîrî'nin kasidesi üzerine yazılmış bir şerhtir. Türk edebiyatında ve dil araştırmalarında Bûsîrî’nin Kaside-i Bürde’sine şerh olarak yazılan Keşfü’l-Hüdâ ve şârihinin varlığı pek zikredilmemiştir. Oysa ki şerhin yazarı olan Hüseyn-i Hârezmî’nin Türk dilinin tarihî seyrindeki yeri ve önemi, Nevâyî’nin Macalisu’n-Nafayis’inde şârih için söylediği Harezmîçe Turkî til ibaresinde saklıdır. Hüseyn-i Hârezmî ile ilgili bu ibare, Eckmann’ın kullanımı üzerine Türkçenin 14. yüzyıl ve 15. yüzyılının ilk dönemlerine adını verir hâle gelmiştir. Bu bakımdan eser ve edip, Türk dili ve edebiyatı için belirli bir dönemi adlandırabilecek kadar büyük bir öneme haizdir. Bu çalışmada, Keşfü'l-Hüdâ'nın Türk edebiyatı ve şerh yazma geleneği içindeki yerini eserden tanıklar ile tespit etmek, doğu ve batı sahası Türk edebiyatlarındaki örnekleri göz önünde bulundurarak metnin literatürdeki boşluğu doldurmasını sağlamak amaçlanmıştır.
Keywords
Abstract
Kashfu’l-Huda is written by Huseyn-i Harezmi in the first half of the 15th century. It was presented to Abu’l-Hayr Khan after the conquering of Khwarezm. Kashfu’l-Huda takes a unique work among Husayn-i Harezmi’s Turkish language literary works. One of the copies is located at the Staatsbibliothek zu Berlin under the registration number Ms. or. oct. 1688 (BN), copied in 1758-1759. Süleymaniye Library, Mahmud Paşa Collection, under the registration number 271 (SN) is the other location of its copies. It is copied before 1474 (Date of death about Mahmud Pasa). Kashfu’l-Huda includes commentary work of Busiri’s text and also other data from Turkish and Islamic literature. This piece of ritual or traditional ode writing for Hz. Muhammad, Qasida-i Burda has a important position in the Islamic literature. Ka'b bin Zuhayr and Busiri’s poems are the most famous odes in this literary space. Busiri’s work is known as Qasidatu’l-Burdati’l-Mavsumatu bi’l-Kavakibi’d-Durriyati fi Madhi Hayri’l-Bariyya or Qasidatu’l-Bur’a and Qasidatu’l-Bur’iyya particularly in the Ottoman literary area. Husayn-i Harezmi and his commentary for Busiri’s ode, named Kashfu’l-Huda are quite unknown in Turkish language and literature researchers. Although, it’s acknowledged in Macalisu’n-Nafayis by Ali Şir Navayi about Huseyn-i Harezmi. In Turkish language and literature research, the period from 14th to early 15th century of the Eastern Turkish literature area is called from his name: Khwarezm Turkish. Ali Şir Nevayi informed about Huseyn-i Harezmi and his commentary of Qaside-i Burda, it’s written by Harezmîçe Turkî til. From this point of view, this term of Turkish literary called as Khwarezm Turkish by Janos Eckman. In this study, it is the purpose is to determine the importance of Kashfu’l-Huda in the Turkish literature.
