Author :
Abstract
Canlı bir varlık olan ve sürekli gelişen ve değişen bir dil, içinde neşet ettiği toplumun dünya görüşünden doğrudan etkilenir. Bir dile ait kelimeler, o dili konuşan insanların belleği gibidir. O bellekte yer alan kelimelerin çoğu nedensizken yani kelimelerin anlamlarını nereden, nasıl aldığı bilinmezken insanların kelimelere yüklediği farklı anlamlarla kelimeler zamanla nedenli hale gelir. Nedensizken nedenli hale gelen kelimelere/ tabirlere örtmece sözler de örnek olarak verilebilir. İsminden de anlaşıldığı üzere örtmece sözlerde toplum tarafından bir nedenle uygun görülmeyen nesnenin, kavramın veya bir olaya dayalı hakikatin gizlenerek veya dolaylı yollarla söylenmesi vardır. Kişinin kendini güvende ve mutlu hissetmesini, insanlarla daha rahat iletişim kurmasını sağlayan örtmece sözlerin teoloji, sosyoloji, psikoloji, dil bilimin alt dalları olan ad bilimi ve anlam bilimiyle yakından ilgisi vardır. Örtmece sözlere kültür odaklı anlam bilimsel bir olay nazarıyla bakılabilir çünkü ahlak, edep, erdem, saygı, üzüntü, korku gibi kavramların bir sonucu olarak ortaya çıkan örtmece sözler üzerine yapılan çalışmalar, o dili konuşan milletin kültürü hakkında önemli ipuçları verir. Bu çalışmada, öncelikle örtmece sözün ne olduğu hakkında bilgi verilecektir. Sonra Türk dili ve edebiyatının en önemli eserlerinden biri olan Dede Korkut Kitabı’nın söz varlığındaki örtmece sözler tespit edilerek bu sözleri Oğuz Türklerinin nerede, neden ve nasıl kullandıkları etraflıca açıklanacaktır.
Keywords
Abstract
The language, a living organism, which is changing and developing perpetually is affected by the worldview of the community in which it comes into existence. The words that belong to a language represent the memory of the people talking that language. While most of the words that take place in that memory are arbitrary, namely it is not known how and where that words get their meaning from, they become like motivated in time as people ascribe different meaning to them. As can be understood from its name, euphemism refers to the words, objects, concepts, which are not found acceptable or not approved by a community owing to various reasons, being expressed implicitly. Euphemism providing an individual to feel himself/herself in secure and happy and to communicate easier is closely related to theology, sociology, pschology, onomatology and semantics. Euphemism can be regarded as a culture oriented semantics issue. Because studies on euphemism that comes into existence as a result of concepts such as morality, propriety, respect, sadness and fear enable significant hints about culture of that society.In this study, firstly information regarding euphemism will be given and then euphemism concepts in Dede Korkut Book, one the most important works of Turkish Language and Literature, will be determined and it will be explained in detail that where, how and why Ghuzz Turks used them.
Keywords
- Ahanov, K. (2013), Dil biliminin esasları. (2. Baskı). Akt. Murat Ceritoğlu, Ankara: TDK.
- Aksan, D. (2009). Her Yönüyle Dil, 3.Cilt, Ankara: TDK.
- Demirci, K. Örtmece (euphemism) kavramı üzerine. Milli Folklor, 2008, yıl 20, Sayı 77, s. 21-34..
- Ergin, M. (1998). Dede Korkut Kitabı, 18. bs., İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
- Ergin, M. (2009). Dede Korkut Kitabı 2 indeks-Gramer, 4. bs. Ankara: TDK Yayınları.
- Gökyay, O.Ş. (1973). Dedem Korkudun Kitabı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Gökyay, O.Ş. (2007). Destursuz Bağa Girenler. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
- Güngör, A. Tabu-Örtmece (Euphemism) sözler üzerine. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 29, Erzurum 2006 s. 69-93.
- Karabulut, F., & Osponova, G. (2013). Örtmece sözlerin mantığı: Kazak Türkçesi İle Türkiye Türkçesinde karşılaştırmalı model analizi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/2, s.122-146.
- Kur’an-ı Kerim Meali (2016). http://kuran.diyanet.gov.tr/ sitesinden elde edilmiştir.
- Özçelik, S. (2005). Dede Korkut Araştırmalar, Notlar/ Dizin/ Metin. Ankara: Gazi Kitabevi.
- Özçelik, S. (2013). Dede Korkut Eydür: “Oğul, Ol Nesne, Tarıklık Tar Kıllık’dur; Ol Fi’l Boşalmak Değül Yoşulmak’dur” Sadettin Özçelik, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi S. 2/3 2013 s. 47-52.
- Sertkaya, O. F. (2006). Dede Korkut’ta Geçen Tarıklığı Boşalmak Üzerine. 1. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı, 9-15 Nisan 2006, Çeşme/İzmir.
- Tezcan, S. (2001). Dede Korkut Oğuznameleri üzerine notlar. İstanbul: YKY.
- Türkçe Sözlük, (2011). Haz. Haluk Akalın ve dğ., Ankara: TDK.
- Üstüner, A. Örtmece sözlerle ilgili terimler. Turkish Studies, Volume 4/8 Fall 2009, s. 166-175
- Vardar, B. (2007). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.
- Yıldırım, D. (2005). Kitāb-ı Dedem Qorqud Nüshasında Bir Problem Sözcüğün Çözümlemesi. Türkbilig, 2005/10, s. 79-94.
