Author :
Abstract
Tarihte Türkler çok geniş topraklara yayılmış ve gittikleri yerlerde pek çok dille etkileşime girmiş, bunun neticesinde ciddi ölçüde karşılıklı sözcük alışverişinde bulunmuştur. Bu dillerden biri de Moğolcadır. Türkler Moğollarla asırlar boyu coğrafi, siyasi ve kültürel etkenler doğrultusunda temas kurmuş ve bu temas dillerine yansıyarak birçok benzerliğin ve ortak söz varlığının oluşmasına neden olmuştur. İki dildeki ortak unsurlar, akrabalık adları, organ adları, doğa olayları, hayvan adları, inanç ve kültür benzerlikleri, renk adları, yiyecek adları, fiiller olmak üzere birçok açıdan paralellik göstermektedir. Moğolca ile Türkçenin etkileşiminde her Türk lehçesi için farklı bir durum söz konusudur. Moğollarla iç içe yaşayarak Moğolcayla en çok paralellik sergileyen lehçelerden biri de Kırgızcadır ve bu benzerlik Kırgız-Moğol ilişkisinin boyutunu tespit etmede hem tarih hem de Türkoloji araştırmaları için önem arz etmektedir. Moğolca ile Kırgızcadaki ortak söz varlığı Kırgız gramerlerinde genelde ‘Moğolca unsurlar” olarak değerlendirilmekte, hatta bazı Türkçe kökenli sözcükler Moğolcaya mal edilmektedir. Ancak yine de anlam ve yapı bakımından pek çok ortak unsur bulunmakta ve bu durum sözcüklerin hangi dilden diğerine geçtiğini tespit etmeyi zorlaştırmaktadır. Bu çalışmada, Kırgızca ile Moğolcada görülen, söz varlığının önemli parçası olan bazı ortak sıfatlar ses, anlam ve kullanım açısından değerlendirilmiştir. Aynı zamanda Moğolca-Kırgızca ilişkisine, ortak söz varlığı katmanına ve örneklerine de yer verilmiştir.
Keywords
Abstract
In the past, the Turks spread over enormous lands in history and interacted with many languages in the places they visited; as a result, they exchanged words significantly. One of these languages is Mongolian. The Turks have been in contact with the Mongols for centuries in terms of geographic, political, and cultural factors, and this has led to the formation of many similarities and common vocabulary that reflect their language of communication. The common elements in the two languages are parallel in many ways, such as kinship names, organ names, natural phenomena, animal names, belief and culture similarities, color names, food names, verbs. There is a different situation for each Turkish dialect in the interaction of Mongolian and Turkish. Kyrgyz is one of the dialects with the most common parallelism by living with Mongolians, and this similarity is essential for both history and Turcology studies in determining the scale of the Kyrgyz-Mongolian relationship. Common vocabulary in Mongolian and Kyrgyz is commonly regarded as "Mongolian elements" in Kyrgyz grammar; even some Turkish words are attributed to Mongolian. However, there are still many common elements in terms of meaning and structure, making it difficult to determine the language from which words have moved to another. In this study, some common adjectives found in Kyrgyz and Mongolian languages, an essential part of the vocabulary, are assessed in terms of sound, meaning, and use. At the same time, Mongolian-Kyrgyz relations, common vocabulary, and examples are included.
Keywords
- Akmataliyev, A. (Ed.). (2015). Kırgız tilinin tüşündürmö sözdügü I-II. Bişkek: Avrasya Press.
- Akunova, A.R. ve Rayımbekova, M. (2005). Azırkı Kırgız Ttli leksika. Bişkek.
- Arıkoğlu, E., Alimova, C., Askarova, R. ve Selçuk, B.K. (2017). Kırgızca-Türkçe sözlük I-II. Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları.
- Clauson, Sir Gerard (1972). An Etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. London: Oxford University Press.
- Clauson, S.G. (2017). Türkçe-Moğolca çalışmaları, (F. Kömürcü, Çev.), Ankara: TDK Yayınları.
- Doerfer, G. (1963). Türkische und Mongolische elemente im neupersischen I-IV. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag GMBH.
- Ercilasun, A.B. ve Akkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk. Ankara: TDK Yayınları.
- Ersoy, F. (2012). Türk-Moğol dil ilişkisi ve Çuvaşça, Ankara: Gazi Kitabevi.
- Ersoy, F. (2018). Çağdaş Moğolca: El kitabı, Ankara: Gazi Kitabevi.
- Gül, B. (2010). Moğol atasözleri, Ankara: TKAE Yayınları.
- İsakov, A. (2017). Kırgız-Moğol ilişkileri (IX-XV. yüzyıllar). Ankara: TTK Yayınları.
- Karaağaç, G. ve Kartallıoğlu, Y. (2009). Moğolca-Türkçe konuşma kılavuzu, İstanbul: Kitabevi.
- Karasayev, H. (1990). Kamus Nama: Manas sözdügü. Frunze: Kırgızstan.
- Kartallıoğlu, Y. (2010). Çağdaş Moğolcanın grameri: Ses ve şekil bilgisi. Ankara: TKAE
- Kudaybergenov, S. (1968). Sintetiçeskiy sposob obrazovaniye glagola v kirgizskom yazıka, Frunze.
- Lessing, D.F. (1960). Mongolian-English dictionary. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
- Lessing, D.F. (2017). Moğolca-Türkçe sözlük. (G. Karaağaç, Çev.) Ankara: TDK Yayınları.
- Mukambayev, C. (2009). Kırgız tilinin dialektologiyalık sözdügü. Bişkek.
- Oruzbayeva, B.O. (1964). Slovoobrazovaniye v Kirgizskom Yazıke. Frunze: İlim.
- Özeren, M. (2020) Tacikistan Kırgız Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
- Ramstedt, G.J. (1957). Vvedeniye v Altayskoye yazıkoznaniye: Morfologiya. Moskva: İzdatel’stvo İnostrannoy Literaturı.
- Sanjeyev, G. D., Orlovskaya, M. N. ve Şevernina, Z. V. (2015). Etimologiçeskiy Slovar’ Mongol’skih yazıkov I-III. Moskva: Rossiyskaya Akademiya Nauk İnstitut Vostokovedeniya.
- Sıdıkov, S. (1983). Mongol’sko-Tyurkskiye yazıkovıye paralleli. Frunze: İlim.
- Şçerbak, A. (2011). Türk-Moğol dil ilişkileri (dillerin birbirinden etkilenme ve birbirine karışma sorunu üzerine, (L. Babatürk, Çev.) Kırgız-Türk Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (25),9-23.
- Şçerbak, A. (2019). Eski Dönem Türk-Moğol dil ilişkileri (8.-14. yüzyıllar). (R. Alimov, Çev.) Ankara: TDK Yayınları.
- Terbish, B. (2019). Türkiye Türkçesi ve çağdaş Moğolcada çatı, Ankara: TDK Yayınları.
- Ünal, O. (2016). Klasik Moğolca söz varlığında Türkçe kökenli kelimeler ve Türkçe-Moğolca ses denklikleri, Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
- Vladimirtsov, B.Ya. (2005). Rabotı po Mongol’skomu yazıkoznaniyu. Moskva: Vostoçnaya Literatura.
- Yudahin, K. K. (1985). Kırgızça-Orusça sözdük I-II. Frunze.
- Yunusaliyev, B. M. (1971). Kırgız diyalektologiyası. Frunze: Mektep Basması.
