TÜRKÇEDE DEYİMLERİN BAĞLAMSAL ANLAM ÖZELLİKLERİ VE YAZINSAL METİNLERDE DEYİM ÇEVİRİSİ STRATEJİLERİ: AVARE YILLAR ÖRNEĞİ
Author :
Abstract
Söz dizimi kaynaklı sözlük birimlerden birisi olan deyimlerden, anlatımı güzel ve akıcı kılmak amacıyla yararlanılmaktadır. Sıklıkla kalıp sözlerle karıştırılmasının yanı sıra deyimlerin, tanımlanması ve tasniflenmesi konularında da fikir birliğine varılamadığı görülmektedir. Kalıp sözlerle ayrımı konusu da göz önüne alınarak deyim kavramsal alanı temelinde hazırlanan bu çalışmada, Orhan Kemal’in 1950 yılında yayımlanan Avare Yıllar başlıklı romanı taranmış ve 130 Türkçe deyim saptanmıştır. Saptanan deyimler, ait oldukları bağlamda üstlendikleri anlama göre, “abartma, beğenmeme, çaba, dikkat/ilgi, gereksizlik, güven, hareket, hayal, hırs, ihtiyaç, inat, kızgınlık, korku, mutluluk, olumlu süreç, olumsuz sonuç, sabırsızlık, sevgi, suistimal, şaşırma/şaşkınlık, utanç/utanma, zihinsel süreç” anlam etiketleri ile 22 farklı anlam sınıfına ayrılmıştır. Deyimlerin anlamsal etiket sınıflamasındaki başlıklar, her deyimin ait olduğu bağlamda üstlendiği bütünsel anlamına göre belirlenmiştir. Ancak deyim örnekleri, tek bir eser taranarak elde edildiğinden önerilen anlamsal etiket sınıflamasının kati nitelikte olmadığı, tarama kapsam alanı genişletilerek yapılacak çalışmalar için örnek teşkil edebilecek özellikte olduğu göz ardı edilmemelidir. Romanın Idle Years başlığıyla 2000 yılında yayımlanan İngilizce çevirisinde, Türkçe metinde saptanan deyim örneklerinin, hangi stratejiler ile çevrileceği de saptanmıştır. Deyim çevirisini saptamak için, Baker’ın ilk olarak 1992 yılında önerdiği ve 2018’de kapsamını genişleterek tekrar gündeme getirdiği deyim çeviri stratejileri temel alınmıştır. Anlam temelli hazırlanmış olan bu çalışmayla, yapılacak benzeri çalışmalar ve yazın çevirilerinde, deyimler konusuyla karşılaşan araştırmacıların farkındalığını artırmak amaçlanmıştır.
Keywords
Abstract
As syntax-based lexical units, idioms are used to produce fluent discourse in languages. Often mistaken for the more general linguistics units of formulaic expressions, idioms are still far from a consensus in definition and classification among scholars. In this study, constructed on the basis of conceptual field of idioms, the novel titled Avare Yıllar by Orhan Kemal is analyzed for Turkish idioms in the text. 130 idioms are identified in the source text and classified according to their meaning. The classification based on the meaning of the idioms in their contexts yielded 22 categories. These categories are labelled according to the dominant meaning of the idioms in each category, namely “abuse, ambition, anger, astoundment, attention, confidence, disapproval, dream, effort, embarrassment, exaggeration, favorable process, fear, happiness, impatience, lack of necessity, love, mental process, motion, need, negative result, obstinacy”. However, this classification and the labels for each semantic category must not be considered final given the classification here is drawn on the idioms obtained from a single literary work. Though this semantic classification of the idioms could be recommended for future studies, new semantic categories could also be added with the expansion of the corpus. The idioms identified in the source text are also analyzed in the English translation of the novel titled Idle Years. Translation strategies in the translation of idioms are identified based on the “idiom translation strategies” proposed by Baker in 1992 and later updated in 2018. In this study, the updated 2018 version of the set of translation strategies for idioms is adopted. Therefore, this study presents the use of strategies in translation of idioms in a literary work with a view to guiding the prospective literary translators in overcoming the challenges posed by idioms.
Keywords
- Aixelá, J. F. (1996). Culture-specific items in translation. R. Alvarez ve M. Carmen-Africa Vidal (Eds.), Translation, power, subversion içinde (ss. 52-78). Clevedon, Philadelphia and Adelaide: Multilingual Matters.
- Aksan, D. (2009). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim (3 cilt). Ankara: TDK Yayınları.
- Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve deyimler sözlüğü 1 Atasözleri sözlüğü. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
- Altuntaş, A. F. (2017). Türkiye Türkçesinde gibi edatıyla kurulan kalıp sözler deyimler. (Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi). Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
- Aslan, F. B. (2021). Yaşar Kemal’in ‘Yer Demir Gök Bakır’ adlı romanın Türkçeden Arapçaya çevirisindeki deyimlerin eşdeğerlik bağlamında incelenmesi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 341-351. DOI: 10.18506/anemon.765598.
- Baker, M. (1992). In other words: A course book on translation. London: Routledge.
- Baker, M. (2018). In other words: A coursebook on translation. 3. Basım. London ve New York: Routledge.
- Bulut, M. (2013). Türkçe eğitimi ve öğretiminde dil ve kültür aktarımı aracı olarak atasözleri ve deyimlerin önemi. Electronic Turkish Studies, 8(13), 559-575.
- Çekçi, S. O ve Sancaktaroğlu Bozkurt, S. (2021). Yaşar Kemal’in İnce Memed romanındaki kültüre özgü ögelerin çevirilerinin incelenmesi. C. Çetiner ve M. Kuleli (Eds.), Çevirmen eğitiminde güncel yaklaşımlar ve uygulamalar içinde (ss. 169-198). Ankara: Nobel Bilimsel Eserler.
- Çotuksöken, Y. (1992). Deyimlerimiz. İstanbul: Özgül Yayınları.
- Davies, E. E. (2003). A Goblin or a Dirty Nose? The treatment of culture-specific references in translations of Harry Potter book. The Translator, 9(1), 65-100. doi:10.1080/13556509.2003.10799146.
- Dolmacı, M., Canlı, M. D. ve Uğurlu, Y.G. (2021). A comparative study in three languages: Domestication and foreignization in subtitle translation of television series. C. Çetiner ve M. Kuleli (Eds.), Çevirmen eğitiminde güncel yaklaşımlar ve uygulamalar içinde (ss. 199-233). Ankara: Nobel Bilimsel Eserler.
- Dönmez, M. İ. (2018). Orhan Pamuk’un Sessiz Ev romanındaki atasözü ve deyimlerin Arapça çevirilerinin Mona Baker çeviri stratejilerine göre incelenmesi. Uluslararası Disiplinlerarası ve Kültürlerarası Sanat, 3(Ö1), 19-32.
- Eyüboğlu, K. (1975). On üçüncü yüzyıldan günümüze kadar şiir dilinde atasözleri ve deyimler – Deyimler (Tabirler), C.2. İstanbul: Doğan Kardeş Matbaacılık.
- Gökdayı, H. (2011). Türkçede kalıp sözler. İstanbul: Kriter yayınları.
- Gürel, E. ve Nazlı, A. (2019). Türkçede yönetim olgusu: Atasözleri ve deyimler üzerine bir içerik analizi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(62), 1333-1342.
- Gürel, E. ve Tat, M. (2019). Türkçede beden olgusu: Atasözleri ve deyimler üzerine bir içerik analizi. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (32), 235-256. DOI: 10.31123/akil.620824.
- Karaağaç, G. (2013). Dil bilimi terimleri sözlüğü. Ankara: TDK yayınları.
- Kemal, O. (1950). Avare yıllar. İstanbul: Varlık Yayınları.
- Kemal, O. (2000). Idle years. C. Lugal (Çev.). İstanbul: Anatolia Publishing.
- Korkmaz, Z. (2007). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: TDK yayınları.
- Kuleli, M. (2020). Culture specific items in literary texts and their translation based on “foreignization” and “domestication” strategies. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (Ö7), 617-653. DOI: 10.29000/rumelide.811038.
- Newmark, P. (1988). A textbook of translation. New York and London: Prentice Hall.
- Newmark, P. (2010). Translation and culture. B. Lewandowska-Tomaszczyk ve M. Thelen (Eds.), Łódź studies in language: Meaning in translation içinde (ss. 171-182). Frankfurt am Main: Peter Lang.
- Saraçbaşı, E. (2010). Örnekleriyle büyük deyimler sözlüğü I, II. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Sev, G. (2012). Türkiye Türkçesinde gibi edatıyla kurulan benzetmeli anlatımlar. Turkish Studies 7(4), 499-512.
- Suleymanova, G. (2017). Türkçe deyimleri Rusçaya çevirme problemleri ve stratejileri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 65(1), 201-216.
- Şen, S. (2017). Eski Türkçenin deyim varlığı. Ankara: TDK yayınları.
- Taş, S. (2019). Çeviribilimde ikili karşıtlıkları yeniden değerlendirmek: Çevirmenin “görünürlüğü”/ “görünmezliği” ve “yerlileştirme”/ “yabancılaştırma”. Tarih Okulu Dergisi, 12(38), 94-121.
- Topaloğlu, A. (2019). Karşılaştırmalı dil bilgisi terimleri sözlüğü. İstanbul: Dergah
- Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil
- Venuti, L. (2001). Strategies of translation. M. Baker (Ed.), Routledge encyclopedia of translation studies içinde (ss. 240-244). London ve New York: Routledge.
