Author :
Abstract
Ermeni sözcüğü, coğrafi bir yer adı olan “Ar-Mina, Ar-Minia” adından zamanla evrilmiştir. Bu ad MÖ 515 yılında Pers İmparatoru I. Dara tarafından yaptırılan bir yazıtta, yaklaşık olarak bugünkü Türkiye sınırlarının Doğu Anadolu bölgesini karşılayacak şekilde kullanılmıştır. Bugün Ermeni adıyla anılan millet bu bölgeye yerleşince “Armenioi (Armenliler)” şeklinde anılmıştır. Dolayısıyla “Ermeni” sözcüğü aslında yaşanan coğrafyaya dayalı bir adlandırmadır. Nitekim Ermeniler kendilerini “Hay”, yaşadıkla-rı bölgeyi de bu addan türetilen “Hayestan” ile anmıştır. Ermeniler kendilerine “Hay” deseler de Os-manlı imparatorluğunda “Ermeni” ismiyle anılmış ve “Millet-i Sadıka” olarak nitelendirilmişlerdir. Bu vasıflandırma, padişahlardan gördükleri iltifatlar karşısında imparatorluğun çıkarlarına sadakatle hizmet etmelerine dayanmaktadır. Gerek imparatorluğun yöneticileri nezdinde gerekse toplumda önemli bir yeri olan Ermeniler edebî eserlere doğrudan veya dolaylı olarak konu olmuştur. Bu çalışmanın amacı Ermenilerin, divan şiirinde hangi yönleriyle ve ne gibi özellikleriyle ele alındığını, onlara nasıl bir kimlik atfedildiğini tespit etmek; Ermenilere dair öne sürülen isnatların tarihsel, dinî, sosyal dayanaklarının neler olabileceğini kaynaklarıyla ortaya koymaktır. Bu doğrultuda 43 divan incelenmiştir. Divanlar dışında Mürîdî’nin Pend-i Ricâl, Azîzî’nin İstanbul Şehrengizi, Bosnalı Sâbit’ın Derenâme, Sünbülzâde Vehbî’nin Şevkengîz, Enderunlu Fâzıl’ın Hûbânnâme, Zenânnâme, Çenginâme adlı eserleri incelenmiştir. Tespit edilen şiirler, bentler veya beyitler, “Din, Toplum, İnsan” genel başlıkları altında tasnif edilmiş; beyitte anlatılanların dinî, tarihî, sosyolojik arka planı irdelenmiştir.
Keywords
Abstract
The word Armenian is derived from the geographical place name “Ar-Mina, Ar-Minia”. This name was used in an inscription commissioned by the Persian Emperor Dara I in 515 B.C., roughly correspond-ing to the eastern Anatolian region of modern-day Turkey. When the people known today as Ar-meni-ans settled in this region, they became known as “Armenioi (Armenian people).” Therefore, the word “Armenian” is actually a designation based on the geography of the region. The Armenians referred to themselves as “Hay,” and the region they lived as “Hayestan,” derived from this name. Although Arme-nians called themselves “Hay,” in the Ottoman Empire, they were referred to as “Armenians” and char-acterized as “Millet-i Sadıka.” This characterization was based on their loyal service to the interests of the empire in return for the favors they received from the sultans. The Ar-menians, who had an im-portant place in the eyes of the emperors as well as in society, were directly or indirectly the subject of literary works. The aim of this study is to identify the aspects and characteristics of Armenians in divan poetry. To determine what kind of identity is attributed to them and to reveal the historical, religious, and social bases of the attributions made about Armenians and their sources. Accordingly, 43 divans were analyzed. In addition to the divans, Mürîdî’s Pend-i Ricâl, Azîzî’s Istanbul Şehrengizi, Bosnalı Sâbit’s Derenâme, Sünbülzâde Vehbî’s Şevkengîz, Enderunlu Fâzıl’s Hûbânnâme, Zenânnâme, Çenginâme were analyzed. The identified poems, lines, or couplets are classified under the general headings of “Religion, Society, Man,” and the religious, historical, and sociological back-ground of what is described in the couplet is analyzed.
