SEDD-İ İSKENDERÎ’DE TASAVVUFÎ ISTILAHLAR ve DÎNÎ KAVRAMLAR ÇERÇEVESİNDE MADDÎ VE MANEVÎ DEĞERLERE BAKIŞ
Author :
Abstract
Ali Şir Nevâyî, Türk edebiyatına ve kültürüne geniş hizmette bulunmuş, Çağatay Türkçesinin yazı dili hâline gelmesinde, gelişmesinde önemli bir yeri olan âlim ve devlet adamı olarak bilinir. Nevâyî’nin hamsesinin beşinci mesnevisi Sedd-i İskenderî olarak bilinir. Sedd-i İskenderî’nin konusu, kaynağı itibariyle Şehnâme’ye dayansa da Nevâyî bu hikâyede Nizâmî’yi esas almıştır. Nevâyî, eserinde İskender’i, âdil bir hükümdar ve bilge kişi olarak ele alır. Mesnevi’de İskender’in tarihî şahsiyeti dışında, İskender ve Aristo arasındaki yapılan soru-cevap konuşmalardan hareketle insan, insanî değerler gibi konular ele alınır. Bu çalışmanın amacı, Sedd-i İskenderî’de geçen tasavvufî ıstılahlar ve dinî kavramlar çerçevesinde maddî ve manevî değerleri, Nevâyî’nin bakış açısıyla irdelemektir. Çalışmada ele alınan başlıklar ve açıklamalar şöyledir: Akıl / bilgi başlığında, insanın hakikati bilgiyle bulabileceği, bilgiyi de aklıyla öğrenebileceği, aklın her işte hakem olması gerektiği açıklanır. Doğruluk / söz verme başlığında, kişi işini doğru yaparsa, hiçbir kişinin yaptığı işe söz söylemeyeceği, sözü doğru olanın özü de doğru olacağı; fakr başlığında, çalışıp çabalayan kişilerin hükümdarlığı değil, dilenciliği istediği, kendini fakirlik ile hükümdar ettiği ifade edilir. Himmet başlığında, çalışarak kazanmanın insana yücelik getirdiği, çalışma, çaba olmadan kazanılan zenginliğin insanı alçalttığı, gerçek zenginliğin, ilim ve marifette olduğu belirtilir. Kendini bilmek başlığında, büyüğe büyük, küçüğe küçük gibi davranmak, büyüğün karşısında, küçüğü yüceltmek gerektiği ifade edilir.
Keywords
Abstract
Ali Şir Nevâyî is a scholar and statesman who made extensive contributions to Turkish literature and culture and had an important place in the development and development of Chagatai Turkish as a written language. The fifth masnavi of Nevâyî's hams is known as Sedd-i İskenderî. Although the subject of Sedd-i İskenderî is based on Şehnâme in terms of its source, Nevâyî based this story on Nizâm. In his work, Nevâyî discusses İskender as a just ruler and wise person. In Mesnevi, apart from the historical personality of İskender, topics such as human beings and human values are discussed based on the question-answer conversations between İskender and Aristotle. This study aims to examine material and spiritual values from Nevâyî's perspective within the framework of Sufi terms and religious concepts mentioned in Sedd-i İskenderî. Under the title of justice, the state will be happy and prosperous with a just administration. Under the title of mind/knowledge, it is explained that man can find the truth with knowledge, learn knowledge with his mind and that the mind should be the referee in every matter. Under the title of Truthfulness/Promise, if a person does his job correctly, no one will have a say in what he does, and the one whose words are true will also be true; in the title himmet, it is stated that earning by working brings greatness to a person, that wealth gained without working or effort humiliates a person, and that real wealth is in knowledge and skill. Under the heading of self-knowledge, it is stated that one should treat the big as big, the little as small, and exalt the little in the face of the big.
