Author:
Abstract
Edebî sanatların ayrıntılarla anlatıldığı belâgat kitaplarında me’ânî, beyân, bedî’olarak üç bölüm bulunmakta ve muhassinât denilen edebî sanatlar bedî’ bölümünde açıklanmaktadır. Bu bölümde edebî sanatlar mana ve söz sanatları olarak iki grupta incelenmekte ve tıbâk, mutâbakat, tatbîk gibi adlar verilen tezat sanatı ilk sırada yer almaktadır. Son dönemden itibaren ders kitaplarında tezat adıyla geçen, ama en eski belâgat kitaplarından itibaren tıbâk veya mutâbakat adıyla açıklanan bu sanatın tarif ve tasnifi belâgat kitaplarının çoğunda erken dönem belâgat kitapları ile uyum içinde verilmiştir. Belâgat kitaplarında bu sanatın farklı adlar altında geçmesi, büyük ölçüde Tanzimat sonrası gelişen Batı retorik anlayışının etkisiyle oluşmuştur. İlk belâgat kitapları ve onların takipçileri bu sanatı tıbâk veya mutâbakat adıyla verirken, Tanzimat sonrası kitaplarda bu sanat genellikle tezat adıyla verilmiştir. Uygunluk anlamındaki tıbâk ile zıtlık anlamındaki tezâddın biribirinin yerine kulanılması açıklanması gereken bir husustur. Mutabakat, tıbâk, tatbîk terimleri zıtlar bir araya getirilerek bunlar arasında bir uyum sağlamak anlamında kullanılmıştır. Bu fiilin kökü, at yürürken arka ayaklarını ön ayaklarının (ellerinin) bastığı yere basması anlamını da içerdiğinden ön-arka karşıtlığının uyumunu da ifade etmektedir. Öte yandan bu sanatın tasnifi kitaplarda farklı kümeler içinde yapılabilmiştir. Bu bakımdan bu sanatın belâgat kitaplarından araştırılarak ortaya konulması önem arzetmektedir. Bu makalede, ilk belâgat kitaplarından itibaren belli başlı kitaplar taranarak mutâbakat sanatının tarif ve tasnifi mukayeseli biçimde ortaya konulmaktadır.
Keywords
Abstract
The books of rhetoric consist of three chapters as meani, beyan, and bedi; and literary arts are explained in the chapter of bedi. Literary arts in that chapter of bedi are studied in two groups as literary arts and meaning; the art of contrast which is named as tibak, mutabakat, tatbik is in the first place. This art, recently located with name of contrast in textbooks; has taken place as tibak and mutabakat from the oldest rhetoric books in point of classification and description, and has been in compliance with to early rhetoric books. The fact that literary art was given different names in the rhetoric books was caused under the influence of books of Western rhetoric understanding which were largely developed after Tanzimat. Within the first rhetoric books and its followers, this art was named as tibak and mutabakat, later books written after Tanzimat used the word contrast. However, the substitution of tibak (meaning conformity) with the word tezat (meaning contrast) is a situation that needs an explanation. Mutabakat, tıbak, tatbik terms have been used in the sense of providing a harmony between opposites brought together. The root of the verb encompasses the meaning of the stepping of the horse's hindlegs on the place where its front legs step, so it means the front-back contrast. On the other hand, classification of this art could be made in different clusters. In this regard, it is important to investigate this art from books of rhetoric to reveal in comparative format. In this article, certain rhetoric books have been scanned, and the definition and classification of mutabakat art in a comparative format has been demonstrated.