Tanzimat Dönemi’nin önemli sanatçılarından olan Muallim Naci, asrın ikinci yarısında edebiyat zümresine dâhil olmuş, elli yılı bile bulmayan kısacık ömründe, şiir, tenkid, hikâye, makale, mektup, edebiyat tarihi, piyes, hatırat ve deneme alanlarında eser vermiş velûd bir sanat adamıdır. Ancak onun şöhretini asıl kazandığı yer, şiirleri, tercüme eserleri ve tenkidleridir. Bu üç temel alanın yanında Muallim Naci’nin pek bilinmeyen bir yönü daha vardır: Naci, manzum hikâye türünde de eserleri olan bir şairdir. Fakat onun sanatının bu cephesi nedense gereken dikkati toplayamamıştır. Türk edebiyatında mesneviler üzerinden ilerleyen manzum hikâye yazma geleneği, Tanzimat edebiyatının ilk döneminde ilgi görmemiş, fakat bilhassa ikinci nesilde yer alan Abdülhak Hâmid ve Sami Paşazâde Sezai ve Muallim Naci sayesinde yeniden canlanmıştır. Destan geleneğinden gelen muhtevaya ilişkin temel, bu dönemde Batı’dan yapılan tercümelerin tesiriyle biçimsel bir dönüşümden geçmiş, böylelikle manzum hikâyecilik yeni bir tekâmül dönemine girmiştir. Muallim Naci’nin ömrünün önemli bir bölümünü Osmanlı ve İslam tarihi araştırmalarına verdiği malumdur. Onun Musa bin Ebu’l Gazan yahud Hamiyed, Gazi Ertuğrul Bey ve çalışmamıza konu olan Zâtü'n-Nitâkayn -yahud- İbnü'z-Zübeyr adlı manzum hikâyesi böyle bir gayretin sonucudur. Kendi ifadesi ile “bir trajedi oluşturmak üzere” kaleme aldığı eser, konusunu İslam tarihinden almaktadır. Çalışmamızda daha evvel yalnızca Latin harflerine aktarılmış olan eserle ilgili şekil ve muhtevaya ilişkin incelemeler yapılacaktır.